 | ქართველი ხალხი მუდამ ამაყობდა თავისი მეფეებით, ვინაიდან საქართველო ის ქვეყანაა, სადაც მეფობის ფორმულა, რომ „მეფე უნდა ემსახურებოდეს ხალხს და არა ხალხი მეფეს“, ყოველთვის სრულდებოდა. არსად არც ერთ ქვეყანაში არ ჰყოლიათ იმდენი თავდადებული მეფე, რამდენიც საქართველოში. საქართველოში მეფეები თავს დებდნენ, შვილებს სწირავდნენ საქართველოს კეთილდღეობას. ამავე დროს ჩვენს სამშობლოში არასოდეს, არც ერთ ეპოქაში არ მომხდარა გლეხთა აჯანყება, რომელიც მიმართული იქნებოდა მეფის წინააღმდეგ, ამით საქართველოს პრეცენდენტი არ ჰყავს მთელ მსოფლიოში. ეს კიდევ ადასტურებს იმას, რომ ქართველი ხალხი პატივს სცემდა მეფეს და მეფობას.ქართველ კაცს სისხლში და გენში აქვს გამჯდარი საკუთარი ერისა და სამშობლოს სიყვარული. სამშობლო მარტო გეოგრაფიული სახელები, ზღვები, მთები და მდინარეები არ არის, სამშობლო ის ხალხიცაა, რომელთაც საუკუნეების მანძილზე უცხოვრიათ ამ ქვეყანაში და ჩვენი წინაპრების საპატიო სახელს ატარებენ. რა არის გვარი? რა არის მისი წარმოშობის ისტორია? როდიდან მოიხსენიება ქართული გვარი და რასთან ასოცირდება და რასთან არის ის დაკაშირებული ? ზოგადად, ხომ ყველას და ყველაფერს გააჩნია თავისი ისტორია თუ როდის და როგორ წარმოიშვა იგი. ასევეა გვარის შემთხვევაშიც. ქართული გვარები პირველად მე-7 , მე-8 საუკუნეებში მოიხსენიება. ხშირ შემთხვევაში იგი დაკავშირებული იყო ადგილებთან, ( მაგალითად: სურამელი, ორბელი) , მამის სახელებთან ან პროფესიებთან, საზოგადო მდგომარეობასთან ან წოდებასთან, რომელსაც ტრადიციულად ჯიში ატარებდა ( მაგალითად: ამილახვარი, ამირეჯიბი, ერისთავი და ა.შ). აქიდან გამომდინარე ვფიქრობ, რომ ყველა ადამიანმა უნდა იცოდეს საკუთარი გვარის ისტორია, წარმოშობა და გენეალოგია. ვინაიდან ეს ყველაფერი გვეხმარება გავიგოთ თუ ვინ ვიყავით და ვინ ვართ სინამდვილეში და რას წარმოვადგენთ. ასევე, იმაშიც თუ რა უნდა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ ვიყოთ გვარის ღირსეული წარმომადგენლები, რადგან თითოეული გვარი თავისთავად მთელი ერის გამოვლინებაა, რადგან თითოეული გვარი შესდგება პიროვნებებისგან, ხოლო ისტორიას პიროვნებები ქმნიან. ერის სიყვარული ოჯახისა და გვარის სიყვარულით იწყება. ალბათ დამეთანხმებით, რომ ხშირად გვქონია შემთხვევები, როგორც წარსულში, ასევე აწმყოში ყოველი ახალი ადამიანის გაცნობისას ერთმანმეთისთვის გვიკითხავს მისი გვარის შესახებ, თითქოს ამით განვსაზღვრავდით ამ ადამიანის პიროვნულობას, მის ინდივიდუალურობას, თითქოს ასე ვხედავდით მის კეთილშობილებას დ
 | | ვალერიან ხიმშიაშვილი | ა სხვა უამრავ თვისებებს. და განა ასე არ არ არის ? გვარი, გვარიშვილობა მატარებელი იყო ადამიანის პიროვნული თვისებების, გენისა და გენეტიკური მიდრეკილებების .ასე ვთქვათ, გვარით საზღვრავდნენ ადამიანის გენეტიკურ მიდრეკილებებს, პატიოსნებას და ადამიანობას. ვინაიდან თითოეულ გვარს ჰქონდა მისთვის დამახასიათებელი ნიშან-თისებები. როგორც პიროვნება აკეთილშობილებს გვარს, ასევე გვარიც გარკვეულწილად პიროვნების კეთილშობილების გამოხატულებას წარმოადგენს. ჩემი აზრით გვარი იმ დაუსრულებელ წიგნს ჰგავს , რომელსაც მუდამ სჭირდება განახლება და ახალი ისტორიის დამატება, რადგან ეს ერთგვარად ტრადიციის გაგრძელებაა, ახალი თაობაა და ახლი შტოა, რომლის ფესვის გამყარება, მისი ისტორიის შენარჩუნება და ღირსეული გაგრძელება ყველა გვარის წარმომადგენლის მოვალეობაა. რადგანაც თითოეული ჩვენგანის გვარშია არეკლილი მთელი ჩვენი წარსული, ისტორია. ზოგი ცუდიც, ზოგიც კარგი, თუმცა ამ ყველაფერმა შეცდომაში არ უნდა შეგვიყვანოს, ცუდი ისტორია არ ნიშნავს ცუდი გვარის არსებობას, არ არსებობს ცუდი გვარი, უბრალოდ არსებობენ ნაკლებად კეთილი კონკრეტული გვარის წარმომადგენლები, რომლებმაც ცუდი ისტორია შექმნეს.გვარი ჩვენი წინაპრების სულის გამოვლინებაა არ შეიძლება გვარის შეცვლა. ასე ვთქვათ გვარი არის ჩემთვის ერთგვარი სიწმინდე, რომელიც ხელშეუხებელია. გვარის შეცვლით, ხომ ყველანი დავკარგავთ ჩვენს პიროვნულობას საკუთარ „მე“-ს ეს ერთგვარ უარყოფას ჰგავს არა მარტო საკუთარი გვარის, არამედ შენი წარსულის, შენი წინაპრების. ამით ჩვენს წარსულს ვაფურთხებთ საფლავში, რაც ჩვენს შთამომავლობაზე აირეკლება უარყოფიოთად. ზედმეტი არ იქნება, რომ ერთი–ორიოდ სიტყვით, რომ შევეხოთ პატრონყმობასა და პატრონყმურ დამოკიდებულებას ძველ საქართველოში. აი, რას წერს ამის შესახებ ივ. ჯავახიშვილი: „პატრონჟმობა მთელს ძველ საქართველოს ნიშანდობლივ ელფერს აძლევდა: იგი სუფევდა როგორც სოციალურს, ისე სახელმწიფო წესწყობილებაშიც, პატრონი მეფესაც ეწოდებოდა და ჩვეულებრივ მომაკვდავსაც, თუ მათ ყმები ჰყავდათ.ყმაც ქვეშევრდომსაც ნიშნავდა და პატრონთადმი ყმებრივი სამსახურითა და ერთგულებით ვალდებულთაც, ჩვეულებრივ ყმებსაც, მეფის გარდა, რომელიც მხოლოდ პატრონი იყო და არავის ყმად არ ითვლებოდა, ყოველი პატრონი, რომლებსაც ყმები ჰყავდა, შეიძლებოდა იმავე დროს თვითონაც სხვისი ყმა ყოფილიყო და ჩვეულებრივ იყო ხოლმე კიდეც ან მეფის ან არადა დიდებულს ან აზნაურის. მაშასადამე, როგორც უკვე აღნიშნული გვქონდა, თითქმის მთელი მაშინდელი საქართველო, მეფისაგან მოყოლებული უბრალო მდაბიომდე, პატრონყმობის უღელშ იყო შებმული. პატრონყმობის დამახასიათებელ ნაწილს და დაწესებულების „შეწყალება“ შეადგენდა და ყმა ჩვეულებრივ იმავე დროს „შეწყალებული“ იყო, ხოლმ
 | | ლევან ბერაია | ე. პატრონყმური დამოკიდებულების ჩამოგდებას, როდესაც ყმობა ნასყიდობისა და შეუძლებლობითი მოვალეობისაგან არ მომდინარეობდა, არამედ ნებაყოფლობითი იყო და შეწყალებულ ყმობას კი ყოველთვის ყმობის მსურველის შესაფერისი აჯა და მოხსენება წინ უძღოდა. პატრონის თანხმობის შემდეგ შეწყალებული ყმა დაილოცებოდა ხოლმე, „წყალობა–ხელდასხმული“ უნდა ყოფილიყო. ყმის მოვალეობას პატრონის ყმებრივი სამსახური და ერთგულება შეადგენდა, განსაკუთრებით ლაშქრობაში, ქონებრივი დამოკიდებულება სხვადასხვაგვარი იყო ხოლმე, იმისდა მიხედვით თუ რა წესით იყო ყმა შეწყალებული, ან რა პირობა ჰქონდათ ერთმანეთში ნებაყოფლობით პატრონ–ყმათა დიდებული. შეწყალებულობის არსებობას და მთავარს თვისებას იმ საზოგადო და იმდროისათვის დამახასიათებელი დებულება შეადგენდა, რომ „მსახურების ნაცვლად“ უძრავი ქონების ზომები იყო წესად მიღებული. ჭირში თუ ლხინში პატრონყმანი ერთი მეორეს უნდა მიშველებოდნენ, ომიანობის დროს საქართველოს მხედრობა და ჯარი რასაკვირველია ტომობრივად იყო დაყოფილი და ასევე იბრძოდა, მაგრამ ამის გარდა და იმავე დროს პატრონყმურადაც იყო დარაზმული, თვითეულ პატრონს გარს ეხვივნენ მისი ყმები, რომელნიც პატრონთან ერთად იბრძოდნენ. ყმები პატრონის თანამემამულენი იყვნენ და მასთან მჭიდროდ დაკავშირებულნი უმკლავდებოდნენ ხოლმე მტერს, ამიტომ ვინც უფრო ერმრავალი იყო, ის სხვებზე უფრო ძლიერად გრძნობდა თავის თავს. ქართული პატრონყმობა გასაოცრად მიემსგავსება და გვაგონებს დასავლეთ ევროპის საშუალო საუკუნეების ფეოდალურს წესწყობილებას, ე.წ. ფეოდალიზმს. როგორც საქართველოში პატრონყმობა, ისე დასავლეთს ევროპაშიც ფეოდალური წესწყობილება სახელმწიფო და სოციალური ცხოვრების საზოგადო მოვლენა იყო, საერთო თვისება ჰქონდა...“ ამრიგად, ივ. ჯავახიშვილის აზრით საქართველოს მთელი საზოგადოებრივი და სახელმწიფო ცხოვრება პატრონყმობაზე იყო დამოკიდებული, პატრონყმობა წარმოადგენდა საზოგადოების სახელმწიფოებრივი ცხოვრების დედაბოძს“. ისევე, როგორც პატრონყმური დამოკიდებულება, ბატონყმური დამოკიდებულებაც განსხვავებული იყო გვიან ფეოდალურ საქართველოში. როგორც ალ. ხახანიშვილი აღნიშნავს,“ქართული ბატონყმობა ჰუმანურია ევროპულ და რუსულ ბატონყმობასთან შედარებით“ „მაშ, სანამ საქართველო რუსეთს შეუერთდებოდა ქართველი ბატონი იყო ქართველი გლეხისთვის მფარველი და პატრონი, ხოლო XIX საუკუნის დამდეგს საქართველო შეუერთდა რუსეთს, თავადაზნაურობამ დაჰკარგა სახსარი სახელმწიფოს მართვაში მონაწილეობა მიეღო ფეოდალებს მოაკლდათ ძველი დიდება და ამასთანავე იმატა უსაქმობის გამო განცხრომის მიდრეკილებამ. ამ მოთხოვნილების დაკმაყოფილებამ გამოიწვია ყმათა გადასახადის დაბეგვრის მომატება, რუსეთთან შეერთებამდე, ყველაფერი მამაშვილურ დამოკიდებულებაზე იყო დამ ყარებული, არავითარი კლასთა ბრძოლა არ იყო, რომ ყმა მამასავით უვლიდა თავის ბატონს“. როგორც ბატონი თ. ჟორდანია აღნიშნავს,“საქართველოში ბატონს და გლეხს შუა მჭიდრო ზნეობრივი ოჯახური კავშირი მეფობდა. ქართული ბატონყმობა ანუ დამოკიდებულება გლეხებსა და ბატონებს შორის ნებაყოფლობითი იყო, უფრო ზნეობრივი ოჯახური კავშირი ორისავე მხრისთვის სასარგებლო“. სამწუხაროდ მეცხრამეტე, განსაკუთრებით კი მეოცე საუკუნეში თავადაზნაურთა შესახებ საკმაოდ მცდარი შეხედულება წარმოიქმნა, მარქსისტულმა იდეოლოგიამ პოპულისტური იდეების გავრცელების მიზნით სახელი გაუტეხა თავადაზნაურთა წოდებას, ისტორიის გაყალბებით, ისტორიული ფაქტების შეგნებულად დამახინჯებით თავადაზნაურობა ხალხს სისხლისმსმელებად და დესპოტებად წარმოუჩინა. თავადაზნაურობა ერის ელიტა და სახე იყო. საუკუნეების მანძილზე ხდებოდა ბუნებრივი გადარჩევა, სელექცია, როდესაც კარგს კარგი მოჰყავდა ან კარგი კარგზე თხოვდებოდა ბუნებრივია შთამომავლობაც კარგი გამოდიოდა. ქართველი კაცის ბუნება ვერ ეგუებოდა ვაჭრობას, ვერ ეგუებოდა ჩარჩობას, ვერ ეგუებოდა მევახშეობას, მასში ვაჟკაცური და რაინდული ხასიათი სჭარბობდა. ხან იბრძოდა ერის და მამულის გადასარჩენად, ხან ეკლესია–მონასტრებს, ტაძრებს აშენებდა, ხან ყანას უვლიდა. ვაზის ახალი ჯიშები გამოჰყავდა, ხან აგიოგრაფიულ ნაწარმოებს სწერდა, ხანაც რაინდული სულით გაჟღენთილ პოემებს (ვეფხისტყაოსანი, ვეფხისა და მოყმის პოემა) წერდა და ასე ჰქმნიდა საკუთარ ისტორიას.ჩვენში გლეხსაც რაინდული სული და ამაყი გული ჰქონდა, საკუთარი დედისა და ერის გინებას არავის არ პატიობდა, გამორჩეულად ზრდილნი და დარბაისელნი იყვნენ, ამიტომაც იყო თავადაზნაურები თავიანთ შვილებს გლეხ ძიძებს აზრდევინებდნენ, გლეხის ძიძას ძუძუთი იზრდებოდნენ. ერთმანეთისათვის ძუძუმტეები ხდებოდნენ, ხოლო ძუძუმტეობა რა დიდი მნიშვნელობის ფაქტი იყო საქართველოში, ეს ყველას კარგად მოეხსენება. ადამიანის სინდისსა და ნამუსს, სიტყვასა და ფიცს ენიჭებოდა უდიდესი მნიშვნელობა. სიტყვისა და ფიცის გამტეხს საშინელი სასჯელი ელოდა, იყო შემთხვევები, როდესაც სიტყვისა და ფიცის გამტეხი სოფლიდან მოუკვეთიათ. აი რას წერს აკაკი წერეთელი ბატონყმობის რიგის შესახებ: „...აი, ვრცელი სახე, როგორც საზოგადოდ ყველა დიდი ოჯახის, ისე ჩვენი მოსახლკარობისაც. ეხლა ეგებ ვინმემ იკითხოს, თუ რად უნდოდათ მაშინდელ ბატონებს ურიცხვი ფარეში სასახლეში, მაშინ როდესაც საქმე არა იყო რა? არის მიზეზი. იმის მიზეზი იყო მაშინდელი ბატონყმობის წესი და რიგი, ძველთაგანვე ისე რჯულად დაკანონებული, რომ მისი გატეხვა ცოდვად მიაჩნდათ. ბატონყმობა ჩვენში პირობით იყო და არა უსაზღვრო, როგორც სხვაგან. ყმებმა იცოდნენ, რა უნდა გადაეხადათ, ბატონებმა – რა უ ნდა გადაეხდევინებინათ, და ორივე მხარე შეურყევლად ასრულებდა თავის მოვალეობას. სხვადასხვა გვარის და სხვადასხვა სოფლის გლეხები, სხვადასხვაგვარად იყვნენ დაბეგრილნი. ზოგს მეტი ემართა, ზოგს ნაკლები, ზოგს სულ ამოკვეთილი ჰქონდა ბეგარა და გააზატებული იყო. ერთ ჩვენს გლეხთაგანს, სხვათა შორის, ნახევარი კვერცხიც ემართა: ყველიერის დაურწყებას ჩამოვიდოდა სასახლეში, სამზარეულოში შეწვავდა კვერცხს, გაფცქვნიდა, მერე გაჰყოფდა ძუით შუაზე და ნახევარ კვერცხს მიართმევდა ბატონს. როგორც ბეგარას, ნახევარი კვერცხის ბეგარა ისე აწუხებდა იმ გლეხს, რომ რამდენჯერმე სთხოვა ბატონს: ამომიკვეთე და ერთ ძროხას მოგცემო, მაგრამ პასუხად ამას ეუბნებოდა: საშვილიშვილო ვალდებულება რომ მე მოვსპო ძროხის გულისთვის, ეს ღორმუცელობა იქნება, და თუ სხვებ გამოიჩენ როგორმე თავს ერთგულებით, მაშინ კი შეიძლებაო. ერთ გლეხს წელიწადში ათი კოკა ღვინო ემართა: ერთ წელიწადს ღვინო აღარ მოუვიდა და ბატონმაც კოლოტებით ათი კოკა წყალი გამოატანინა და ჩაასხმევინა ჭურში. ღვინო რომ არ მოუვიდა, ის ღვთის ნება იყოო, გლეხკაცს მუშაობა და შრომა მაინც არ დააკლდებაო და, რაც არა აქვს, რა უნდა გადავახდევინოვო. მაგრამ წყალი ხომ ზედ ჩამოუდისო, და ამიტომ გამოვატანინე, რომ არ იფიქროს, ბეგარა ამოკვეთილი მაქვსო. რაც მამა–პაპიდან მართებს, იმაზე მეტს არ ვთხოვ, მაგრამ რაც მართებს, იმას კი ვერ შევარჩენო. რადგან მამებს არ გადმოუციათ ჩვენთვის და შვილებსაც ასე უნდა გადავცეთო. თვითონ გლეხებიც მტკიცედ იყვნენ თავის პირობაზე და ნამეტნის გადახდას სიკვდილს არჩევდნენ.“ „...აი, რა გამიგონია მამაჩემის და ბიძაჩემისგან: 1830 წ. ქუთაისში შეჰკრიბეს იმერეთის თავადაზნაურობა, რომ მარშალი აერჩიათ. იმ თავადაზნაურებში ერთი თურმე კაპიტანი მიქელაძეც ერია, რომელსაც სუყველა ერიდებოდა. ზემოურებს თურმე გაუკვირდათ ეს და ჰკითხეს ქვემოურებს: რა მიზეზია, რომ მაგ დარბაისელ კაცს პირს არიდებთო? მეტი რაღა მიზეზი უნდაო – უპასუხეს ქვემოურებმა – ეგ დალოცვილი წამოაქცევინებს გლეხკაცებს, ჩაახდევინებს და სულ აროზგვინებსო! ზემოურებმა ეს რომ გაიგეს, იმათაც ზურგი უჩვენეს „ათვალწუნებულ ვაჟბატონს“. თავად–აზნაურული აღზრდა ეს არ იყო პედაგოგიური სისტემა, არა რაიმე მეთოდიკა და არც რაიმე კანონები, ეს იყო ცხოვრების წესი, ქცევის ნორმები, ეს შეგნებულად, ხანდახან შეუგნებლადაც ხდებოდა, ეს იყო ტრადიცია, რომელსაც არ განსჯიდნენ, არამედ მკაცრად იცავდნენ. თავადაზნაურობის ყიდვა არ შეიძლებოდა, თავადაზნაურობის ბოძების დამსახურება უნდოდა მეფისა და ერის წინაშე. |
