თემურ ბუაძე

თეოლოგიურ საკითხებზე, რწმენისა და ცოდნის ურთიერთმიმართებასა და სულთმოფენობის მისტიურ მნიშვნელობაზე გვესაუბრება თეოლოგიის დოქტორი, თბილისის სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის, აგრეთვე საბას უნივერსიტეტის  პროფესორი: თემურ ბუაძე.

- ბატონო თემურ, რატომ აირჩიეთ პროფესიად თეოლოგია,   რა იყო  მიმზიდველი თქვენთვის მასში და  რას განიჭებთ თეოლოგიურ საკითხებზე ფიქრი და მუშაობა?

- ყოველთვის მაინტერესებდა ფილოსოფია. ვკითხულობდი და ადრეც ვინტერესდებოდი რელიგიური საკითხებით. საბჭოთა  პერიოდში, როცა ძალიან ახალგაზრდა ვიყავი, უფრო აღმოსავლური რელიგიები  მიტაცებდა და მაინტერესებდა. ეროვნული მოძრაობის  აღზევების დროს, ძალიან ბევრი ქართველი დაბრუნდა ეკლესიაში და მეც სწორედ  ამ დროს  მივედი. მანამდე კი რელიგიური ლიტერატურის სფეროდან სისტემატიურად  ვკითხულობდი ყველაფერს, რაც კი ხელში ჩამივარდებოდა.  შემდეგ  გადავწყვიტე  სასულიერო აკადემიაში ჩაბარება, რათა  ჩემი ცოდნისთვის უფრო სისტემატიური სახე მიმეცა. მას მერე გავაგრძელე სწავლა უცხოეთში. შვეიცარიაში, ჟენევაში დავამთავრე სამაგისტრო პროგრამა და შემდეგ ფრიბურგის  უნივერსიტეტში დავიცავი სადოქტორო დისერტაცია  რელიგიური ფილოსოფიის საკითხზე. თემას ერქვა: „ესქატოლოგია ნიკოლოზ ბერდიაევის ნააზრევში.“ ბერდიაევი ძალიან ინტერესდებოდა რელიგიური თემატიკით და  ბევრს წერდა ამ თემაზე, ოღონდ მას თავისებურად ესმოდა ეს საკითხები.  გამიგია, რომ უცხოეთში მან ბევრი ადამიანი მიიყვანა ეკლესიაში, თუმცა მისი ნააზრევი ყოველთვის არ ემთხვეოდა ეკლესიურ სწავლებას. მისი სულიერი მოძღვარი გახლდათ მამა ალექსანდრე მეჩევი.  ბერდიაევი ხშირად დადიოდა ოპტინის უდაბნოში, სადაც მისი მოძღვარი  მოღვაწეობდა. სწორედ მან უთხრა, რომ წასულიყო უცხოეთში: -  შენი ხმა უნდა  ისმოდეს დასავლეთშიო, - ასე დამოძღვრა მან იგი.  როგორც ასეთი, მართლმადიდებლური  მოძღვრების სწავლება ბერდიაევს არ შეეძლო, რადგან კარგად  არ იცოდა. მაგრამ მამა ალექსანდრე მეჩევი  ალბათ გულისხმობდა იმას, რომ ბერდიაევმა  დასავლეთს დაანახა,  რომ  რევოლუციის უკან სულიერი კრიზისი იდგა და  მან ამის გადაცემა  ძალიან კარგად მოახერხა.  სხვათა შორის, ის მეგობრობდა  ბევრ რელიგიურ  მოაზროვნესთან. ხშირად ლევ შესტოვთან ერთად სტუმრობდა გამოჩენილ ფრანგ ფილოსოფოსსა და თეოლოგს, ნეოტომიზმის ერთ-ერთ მამამთავარს ჟან მარიტენს.  ერთი სიტყვით, ბერდიაევი დასავლეთის რელიგიურ წრეებში ძალზედ პოპულარული, მიმზიდველი და თავისი ეპოქის  ცნობილი ავტორი გახლდათ. ნობელის პრემიაზეც კი წარადგინეს, თუმცა საბოლოოდ ეს პრემია არ მიუღია. ახლა ეს მოაზროვნე იმდენად აქტუალური აღარ არის.

სანამ რელიგიური საკითხებით დავინტერესდებოდი მათემატიკა მიტაცებდა. მათემატიკური განათლება მაქვს მიღებული. მაგრამ ამ დარგში მუშაობა  აღარ გამიგრძელებია. მათემატიკა უაღრესად დახვეწილი და მდიდარი ინტელექტუალური კულტურაა და ძალიანაც მომწონდა და მიყვარდა, მაგრამ საბოლოოდ  მაინც თეოლოგია ვამჯობინე.

- თომას მანი ამბობდა, რომ ყველა მეცნიერება გარკვეულწილად დავალებულია თეოლოგიისგანო.  მისმა ერთ-ერთმა პერსონაჟმა (ადრიან ლევერკიუნმა) შემდეგ  გადაუხვია თეოლოგიის გზას, მაგრამ მაინც მთელი ცხოვრება  მის გავლენას თავი  ვერ დააღწია. ამ მეცნიერებას ეს თვისება ნამდვილად ახასიათებს...

- დიახ,  რაღაც აზრით ყველა მეცნიერება თავიდანვე  ფილოსოფიის, კერძოდ ნატურფილოსოფიის ნაწილი იყო. თანამედროვე ევროპული მეცნიერება ქრისტიანულ წიაღში ჩაისახა. დასავლეთის  უნივერსიტეტიც ეკლესიასთან ჩამოყალიბდა; მთავარი ფაკულტეტი  იყო თეოლოგია. საერთოდ, ქრისტიანობამ  მოიტანა თანამედროვე ანუ ექსპერიმენტზე და არა მარტო სპეკულაციაზე ორიენტირებული მეცნიერება.  ანტიკურ ეპოქაში, მაგალითად, არისტოტელე ფიქრობდა, რომ მეცნიერული ცოდნის მიღება შეიძლება  ფუნდამენტური,  ღრმა თეოლოგიური პრინციპებიდან ლოგიკით გამოიყვანო,  რადგან ბუნება, რაღაც აზრით, ღმერთის უშუალო გამოვლინებაა და ამიტომ, სამყარო მხოლოდ ისეთი შეიძლება არსებულიყო, როგორიც არის. ქრისტიანული თვალსაზრისით კი ღმერთმა სამყარო თავისუფლად შექმნა, არაფრისგან და  რადგან ღმერთი ყოვლისშემძლეა, მას შეეძლო ის სხვაგვარიც შეექმნა. ამიტომ იმის ასაგებად თუ როგორია რეალურად სამყარო, საკმარისი არაა მხოლოდ თეორიული სპეკულაცია, ამისთვის ბუნებაზე ექსპერიმენტული დაკვირვებაა აუცილებელი. ეს იყო  ბიძგი, რამაც ევროპულ მეცნიერების განვითარებას მისცა ბიძგი. ეს   ტენდენცია  დაიწყო შუა საუკუნეებიდან,  და განსაკუთრებით განვითარდა მე-17 საუკუნიდან, როცა ახალი ექსპერიმენტებისთვის აუცილებელი ხელსაწყოებიც გამოიგონეს. ასე რომ,  ევროპული მეცნიერება ნამდვილად ვალშია ქრისტიანული კრეაციონისტული თეოლოგიის წინაშე.

- კანტი წერდა: „მე შემოვსაზღვრე გონების სფერო, რათა  ადგილი დამეტოვებინა რწმენისთვისო“. ანუ მან გაჰყო და გახლიჩა ცნებები: რწმენა და ცოდნა. შუა საუკუნეებიდან მოხდა მეცნიერების სეკულარიზაცია. რამდენად სასიკეთო იყო ეს?

- კანტი ამბობს, რომ არსებობს სფერო, სადაც ჩვენი რაციონალური გონება კომპეტენტურია. როცა ჩვენ  ვსწავლობთ სამყაროს, რომელიც მოიცემა გამოცდილებაში, ჩვენი  რაციონალური გონება არის ძალიან ეფექტური. მაგრამ არსებობს  მეტაფიზიკური კითხვები, მაგალითად: სულის უკვდავება, ღმერთის არსებობა და ა. შ. გონებას ამ საკითხებზე დამაკმაყოფილებელი პასუხების გაცემა არ შეუძლია და თავის თავთან  წინააღმდეგობაში ანუ ანტონომიებში ვარდება, როცა ამ საკითხებზე პასუხის ძებნას იწყებს.  ამიტომ ამბობდა კანტი, რომ არსებობს კითხვები, რომლებიც რწმენის სფეროს მიეკუთვნება  და არა რაციონალური გონებისასო. უბრალოდ რომ ვთქვათ, რწმენა და  ცოდნა პრინციპში ერთმანეთთან არ დაპირისპირებულა, არამედ ერთმანეთისგან გაიმიჯნა მეთოდოლოგიური და ჭეშმარიტების კრიტერიუმების თვალსაზრისით. მეცნიერება ეფუძნება ექსპერიმენტს; მეცნიერება ისეთი ცოდნაა, რომელიც გადამოწმებადია ექსპერიმენტებით. მაშინ როდესაც,  რელიგიური ცოდნა და ჭეშმარიტება მოიპოვება არა მეცნიერულ ექსპერიმენტებში, არამედ გულის სიწმინდეში და მისი უმთავრესი წყარო და ჭეშმარიტების კრიტერიუმი ღვთაებრივი გამოცხადება და მასთან თანხმობაა. ასე რომ, ეს ორი ცოდნა სხვადასხვა გზით მიიღწევა. ეკლესია  ეფუძნება ღვთაებრივ ავტორიტეტს, იმიტომ რომ რელიგია გვაწვდის  ისეთ ცოდნას, რომლის მიღწევაც ადამიანს დამოუკიდებლად არ შეუძლია. ეს დოგმატური ცოდნაა. ჩვენი ეკლესია დოგმატურ ხარისხს ანიჭებს მხოლოდ და მხოლოდ ისეთ ცოდნას, რომელიც ჩვენი  შესაძლებლობების, ჩვენი კომპეტენციების მიღმაა.  რაც არ უნდა ჭკვიანი და ინტელექტუალური იყოს ადამიანი, მას მაინც არ შეუძლია  დამოუკიდებლად  მისვლა სამების დოგმატამდე,  ღმერთის განკაცების დოგმატამდე. გამოცხადებითი ჭეშმარიტების არსი მრწამსშია გადმოცემული. მრწამსში საუბარია ტრიადოლოგიურ (სამებასთან დაკავშირებულ), ქრისტოლოგიურ და ეკლესიოლოგიურ გამოცხადებით ჭეშმარიტებზე, იქ არაფერია ისეთი, რაც რომელიმე კონკრეტული მეცნიერების განვითარებას შეზღუდავდა. ქრისტიანული დოგმები არ ზღუდავს ადამიანის ინტელექტუალურ ძალისხმევას იქ, სადაც რაციონალური გონება კომპეტენტურია და არც მეცნიერულ ცოდნას ეწინააღმდეგება. საზოგადოდ, ყველა არაფანატიკური  რწმენა ყოველთვის ეფუძნება გააზრებულ, განსჯილ ცოდნას. მორწმუნემ კარგად უნდა იცოდეს მისი რწმენის ობიექტი. გაუაზრებელი რწმენა ფანატიზმს ახასიათებს, რაც არასასურველი და სახიფათოა. შეიძლება  რაღაც ცოდნას ვერ ვაღწევდეთ ჩვენი გონებით, მაგრამ გამოცხადებითი  ცოდნის რაციონალური გააზრება ყოველთვის შესაძლებელია. ამის კარგი მაგალითია სქოლასტიკური თეოლოგია, რომელიც გამოცხადებითი ჭეშმარიტების რაციონალური გააზრების  ძალიან მდიდარი და დახვეწილი კულტურაა. ცხადია, რომ ჩვენ მართლმადიდებლები ყოველთვის არ ვეთანხმებით სწავლებას, რომელსაც სქოლასტიკურ, ზოგადად კათოლიკურ თეოლოგიაში ვხვდებით, მაგრამ ეს სხვა საკითხია. აქ ჩვენ უბრალოდ იმის აღნიშვნა გვსურს, სქოლასტიკის მაგალითზე, რომ ქრისტიანული რწმენა ირაციონალური კი არაა, როგორც ეს ზოგიერთს წარმოუდგენია, არამედ რაციონალური გონების დიდ ძალისხმევას გულისხმობს თავის თავში.

- რა მოხდა სულთმოფენობას? რა მისტიური მნიშვნელობა აქვს ამ დღესასწაულს?

- სულთმოფენობას ძალიან ღრმა მისტიური  მნიშვნელობა  აქვს. ამ დღეს დაარსდა ახალი აღთქმის ეკლესია და სული წმინდის მადლ

- რატომ არის ცეცხლი სულიწმინდის მეტაფორა და სიმბოლო?

_ ცეცხლი  განწმენდის სიმბოლოა.  სახარებაში წერია, წმინდა ოქრო რომ მივიღოთ, ის ცეცხლში უნდა განიწმინდოსო.  აგრეთვე ცეცხლი არის მხურვალე მისწრაფების სიმბოლო.  ცეცხლი არის სტიქია, რომელიც ზეცისაკენ მიემართება. არა მარტო ქრისტიანობაში,  არამედ ბევრ სხვა რელიგიაში ცეცხლი ღვთაებრივი სიყვარულის სიმბოლოა. შემთხვევით არაა, რომ ეკლესიაში სანთლებს ვანთებთ, ღმერთისადმი აღვლენილი ლოცვების სიმბოლოდ და გამოხატულებად. სულთმოფენობის ხატი ძალიან მეტყველი სიმბოლოა. მოციქულები რკალისებურად სხედან, ისევე  როგორც ეპისკოპოსები  სხდებიან ხოლმე საკურთხეველში, ლიტურგიის დროს. ჩვენი ეკლესია სამოციქულო ეკლესიაა. ეკლესიური სწავლება და მოძღვრება დაფუძნებულია მოციქულთა სწავლებაზე. დაბლა გამოხატავენ მთელ სამყაროს, მდგომარე  მოხუცის სახით, რომელსაც ზოგჯერ  ხელში  თორმეტი გრაგნილი უჭირავს, რაც თორმეტი მოციქულის სწავლებას განასახიერებს; ზოგჯერ მოხუცის მაგივრად ფილოსოფოსებსაც გამოსახავენ ხოლმე. ამით  იმის  ჩვენება სურთ, რომ   ქრისტემ მოიტანა ნამდვილი ფილოსოფია ანუ სიბრძნის სიყვარული. ეტიმოლოგიურადაც  ფილოსოფია ხომ ორი ბერძნული სიტყვის „სოფიასა“ და „ფილეოს“ კომპოზიტია, რომელთაგან პირველი ზუსტად სიბრძნეს ნიშნავს, მეორე კი - სიყვარულს. მხოლოდ სული წმინდას შეუძლია ჭეშმარიტი ფილოსოფია, ჭეშმარიტი სიბრძნე მოიტანოს, რადგან ჭეშმარიტება ქრისტოცენტრულია.

- რატომ  მოხდა სულთმოფენობა აღდგომიდან მაინცდამაინც  ორმოცდამეათე დღეს?  - ქრისტეს აღდგომიდან გადის ორმოცი დღე მის ამაღლებამდე. ორმოცი სრული ცხოვრების სიმბოლოა;  მოსემ  ებრაელი ხალხი  ორმოცი  წელი ატარა უდაბნოში; ქრისტემ ორმოცი დღე იმარხულა... ორმოცი არის მთელი   ცხოვრებისული გზის სიმბოლო. ქრისტეს  აღდგომის შემდეგ  მთელი კაცობრიობის ისტორია, მთელი ღვთაებრივი იკონომია სრულდება ამაღლებით, ანუ ადამიანის განღმრთობით. ათი  დღის მერე ხდება სულთმოფენობა. ათი არის სრულყოფილების, რაღაცის დასრულების სიმბოლო. ჩვენ მოგვეცა ეკლესია, რათა ეს გზა გავიაროთ. ძველ აღთქმაში არსებობდა მინიშნება ამ სიმბოლოებისა.  პასექიდან  სწორედ ორმოცდამეათე დღეს იზეიმებოდა კარვობის დღესასწაული. ამ დღესასწაულზე ზეიმობდნენ სინას მთაზე სჯულის მოცემას და ძველი აღთქმის ეკლესიის დაარსებას. პასექი აღდგომის სიმბოლური წინასახეა.  მოსეს მიერ სჯულის მოცემა ანუ კარვობის დღესასწაული  კი გახლავთ წინასახე ახალი აღთქმის ეკლესიის დაარსებისა. ამიტომ ზეიმობს ეკლესია სულთმოფენობას აღდგომიდან ორმოცდამეათე დღეს. ყოველი ორმოცდამეათე წელი იუბილეს წელიც იყო და, ამ დროს ადამიანებს მიეტევებოდათ ვალები, უბრუნდებოდათ ვალში გაცემული ქონება და თავისუფლდებოდნენ მონობისაგან; იუბილის წელი მოწყალების წელი იყო. სულთმოფენობამ კი ცოდვის მონები, სულით უპოვარნი ცათა სასუფევლის მემკვიდრეებად აქცია.

- რას გამოხატავს ბალახები და ყვავილები, რომლითაც სულთმოფენობის დროს მოფენილია ტაძრები და აგრეთვე, რატომ იკითხება მუხლმოდრეკის ლოცვები?

- ძველი ებრაელები კარვობის დღესასწაულს ბალახებითა და ყვავილებით ამკობდნენ, ამასთან სული წმინდა ცხოველმყოფელი ძალაა, ბალახები და ყვავილები ახალი სიცოცხლის გამოღვიძების, დაწყების აყვავების სიმბოლოა; მუხლდრეკა კი თავმდაბლობის სიმბოლოა. უფლის წყალობა, სულიწმინდის ნიჭები მხოლოდ თავმდაბლობით მიიღება, მათი დატევა მხოლოდ თავმდაბალ ადამიანებს ძალუძს. ამიტომაც ვიდრეკთ მუხლს სულთმოფენობის დღესასწაულზე, მანამდე კი ფეხზე დგომით ადამიანური ბუნების სიკვდილზე გამარჯვებას ვზეიმობთ, რომელიც ქრისტეს აღდგომამ მოგვიტანა.