დიდი ქართველი რომანტიკოსი პოეტი გრიგოლ ორბელიანი დაიბადა 1804 წლის 2 (ახალი სტილით 14) ოქტომბერს. სწავლობდა ანჩისხატის დეკანოზთან დიმიტრი ალექსი-მესხიშვილთან, შემდეგ თბილისის კეთილშობილთა და საარტილერიო სასწავლებელში. 1820 წლიდან მსახურობდა საქართველოს გრენადერთა პოლკში. 1822 წლიდან მონაწილეობდა ჭარელი ლეკების წინააღმდეგ ბრძოლაში. 1826-1829 წლებში იბრძოდა სპარსეთისა და თურქეთის წინააღმდეგ. თავი გამოიჩინა როგორც მამაცმა მეომარმა. 1831 წელს გაემგზავრა ნოვგოროდში სამხედრო დავალებით. 1833 წელს გრიგოლ ორბელიანი დააპატიმრეს 1832 წლის შეთქმულებაში მონაწილეობის ბრალდებით. სამი თვის პატიმრობის შემდეგ იგი, როგორც მეშვიდე კატეგორიის „მცირე“ დამნაშავე, „კავკასიის ხაზზე“ მოქმედ ჯარში იქნა გაგზავნილი. 1833 წლის ბოლოს პოეტი გადაიყვანეს ნევის საზღვაო პოლკში, ჯერ რიგაში, მერე ვილნოში (ვილნიუსი). 1837 წელს სამშობლოში დაბრუნდა გადასახლებიდან. შემდეგ წელს შტაბს-კაპიტნის ჩინით, კვლავ ჩაირიცხა საქართველოს გრენადერთა პოლკში, ერთ-ერთი ბატალიონის უფროსად. 1842 წელს შამილისაგან იცავდა ავარიას. სამხედრო და ორგანიზაციული ნიჭის გამო მალე დააწინაურეს. 1843 წელს დანიშნეს ავარიის მმართველად. 1858 წელს გადმოიყვანეს თბილისში კავკასიის მთავარმართებელ ბარიატინსკისთან. დაინიშნა მთავარმართებლის საბჭოს თავმჯდომარედ. 1860-1862 წლებში მთავარმართებლის მოვალეობას ასრულებდ ა. 1866 წელს თავი დაანება სამხედრო სამსახურს და აქტიურად მონაწილეობდა საზოგადოებრივ-კულტურულ ცხოვრებაში.გრიგოლ ორბელიანის ადრეული ლექსები თარიღდება 1827 წლით. პირველად ზოგი მათგანი გამოქვეყნდა გიორგი ერისთავის „ცისკარში“ 1852-1853 წლებში. გრიგოლ ორბელიანის პირველი კრებული გამოსცა პეტრე უმიკაშვილმა 1873 წელს. გრიგოლ ორბელიანის ლექსები თარგმნილია რუსულ, გერმანულ, ინგლისურ და სხვა ენებზე. გრიგოლ ორბელიანი გარდაიცვალა 1883 წლის 21 მარტს (ახალი სტილით 2 აპრილს). დაკრძალულია ქაშუეთის ეკლესიაში.
თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში
შენს წმინდა სახეს,
შვენებით სავსეს,
სახიერებით განსხივებულსა,
ვუმზერ კრძალვითა,
თაყვანცემითა,
ცრემლ-მორეული გემთხვევი ფერხთა!
მიხარის — გიმზერ,
ვჰსწუხვარ — და გიმზერ,
და ესრეთ მზერა მსურს სიკვდილამდე,არ გამოვფხიზლდე,
რომ აღარ ვჰგრძნობდე
ჩემი სამშობლოს სულით დაცემას!..ყვავილოვანი
წალკოტი შენი,
შენის დიდების სხივ-მოკლებული,აღარა ჰშვენის,
აღარ გვიბრწყინვის
შავ დროთა ძალით, ფერ წახდენილი!..და, ვით განვლილსა
სიზმარსა ტკბილსა,
მზეს დიდებულად ჩასვენებულსა,
ვიგონებთ შენს დროს,
გული გვიმაგროს,
სრულად არ წავჰსწყდეთ ცის შემრისხავნი!
ხნით დამაშვრალი,
დაღონებული,
შენადვე, მეფევ, მოველ ვედრებით:მოხედო ბედკრულს
შენს სატრფოს — მამულს,
და ჯვარით შენით აკურთხო კვალად.
შენი ივერი
აღსდგეს ძლიერი,
და დადგეს ერად სხვა ერთა შორის,
წმიდით საყდარით,
ენით მდიდარით,
სწავლისა შუქით განათებული!
ზნე ამაღლებით,
ძლევის დიდებით,
სამშობლო მიწის სიყვარულითა! —
და გაგვიცოცხლდეს,რომ კვლავც მოგვესმეს
სიტყვა ქართული რუსთაველისა.
რომ განვიღვიძნეთ,
სულით განვახლდეთ,
და განქრეს ბნელი უმეცრებისა!..
...მარამ ცად თვალნი
გაქვს მიქცეულნი,
და მე ვეღარ მცნობ გულ-შემუსვრილსა,
დამცირებულსა,
ხმა-მიღებულსა,
ბედ-დაკარგულის ივერიის ძეს!
ეჭვით აღვსილსა,
უსასოდ ქმნილსა,
გულ-უიმედოს, გაუხარებელს!..
ვაჰ თუ რაც წახდეს
ვეღარა აღჰსდგეს,
ვეღარ აღყვავდეს ახლის შვენებით?
და რაც დაეცა
ის წარიტაცა
შავმან ყორანმა ვით უმწე მსხვერპლი!
ჰე, ცრუ სოფელო,
დაუნდობელო,
შენში კეთილი სად არს ფერ-უცვლელ?
დიდება ჩვენი,
ცად სხივ-მიმფენი,
ნუთუ ესღა გვაქვს, ვჰხედავთ რასაცა?
დაყრუებულსა,
გზა შეუვალსა,
უდაბურს ტყეში ტაძარს დარღვეულს,
სად სახე მეფის,
დიდის თამარის,
სჩანს ძველს კედელზე გამოხატულად!..
1877 წ.
* შემოსვლა ლანგ-თემურისა და შაჰ-აბაზისა, რომელთა საშინლად გააოხრეს ჩვენიქვეყანა. ქართველთა დაარქვეს შავი დრო ამათ შემოსვლასა.
როდესაც საქართველოს ჯარი შეიყრებოდა სალაშქროდ, თამარ მეფე თვითაკურთხებდა მას ჯარსა ჯვარითა. |
