„ვოლტ უიტმანი უცხო სტუმარია არა მარტო ქართულ პოეზიაში, თვით ევროპაშიც. ევროპა დღემდის ორ დიდ ამერიკელს იცნობდა კარგად: ედგარ პოს - პოეტს, ნოველისტს, ვალდო რაჰ ემერსონს, - ფილოსოფოსს, კარლაიდის დიდს მოწაფეს“ - წერს 1926 წელს კონსტანტინე გამსახურდია, რომელსაც განუზრახავს ქართული ლიტერატურული საზოგადოება „მსოფლიო კულტურის ცივილიზაციის“ კიდევ ერთ კერპს უოლტ უიტმენს აზიაროს, უიტმანს - დიდ, უტრადიციო პოეტს, რომელიც „დღეს გაცილებით მეტ გავლენას ახდენს კულტურულ ადამიანობის ფანტაზიაზე, მის პოეტურ ემოციებზე, ვიდრე ვერჰარერ არნო ჰოლცი, ვლერი დარზო ან სხვა რომელიმე თანამედროვე ევროპელი პოეტი. ვოლტერ უიტმენს მრავალი მიმდევარი ჰყავს დღესაც გერმანიასა, საფრანგეთსა და ინგლისში. მისი ზეგავლენა დღითი-დღე იზრდება ევროპაში“1.

მე-19 საუკუნის პოეზიისათვის დამახასიათებელმა პესიმისტურმა სულიერმა განწყობილებამ, მსოფლიო გლოვის ატმოსფერომ, კარგა ხანია თავის ზენიტს მიაღწია და მე-20 საუკუნის დასაწყისიდან დაღმა სვლა დაიწყო, ხოლო 1914-18 წლების მსოფლიო ომის სისხლის ღვრამ კაცობრიობას კვლავ ჯანსაღი, ოპტიმისტური, მხიარული და ცოცხალი-ადამიანური ლექსი მოანატრა. აი რა დროს მოევლინა მსოფლიო პოეზიას უოლტ უიტმენი, თავისი თვითნებობით პოეზიაში, სიჯიუტით და მოულოდნელობით. იგი იყო ახალი, ძლიერი მომავლის პოეტი, რომელმაც უარყო ტრადიციული პოეტური ფორმები და დაიწყო წერა ისე, როგორც არავინ, „ისე როგორც მოეპრიანება მის ნიაღვარივით თავნება ბუნებას“.

„მწერლობაში უპირველესი საკითხავია - სტილი, რადგან სტილია თვითმეტყველი ადამიანის ანი და ჰოე“, - წერს კონსტანტინე გამსახურდია. მან იცის, რომ უიტმენის სტილი ისევე თავისებურია, როგორც მისი იდეები. უიტმენის პოეტურ მეტყველებას არ ემჩნევა ის გადაჭარბებული სიმჭევრე, გადამეტებული „ხელოვნურობა“, ყალბი რიტორიკა, რომელიც კარგა ხნის შემოჭრილი იყო იმდროინდელ ინგლისურ და საერთოდ ევროპულ ლიტერატურაში.

ამაყი, დამოუკიდებელი, ბუნების მოყვარული, თავისუფალი ადამიანი, - ეს არის უიტმენის იდეალი. მაღალი ჰუმანური გრძნობებითაა გაჟღენთილი მისი ლექსები. გამსახურდია არ მალავს აშკარა აღფრთოვანებას პოეტის ხელოვნებით და სურს მთელი მისი ერი აზიაროს ამ დიდ მოვლენას. იგი უდიდესი სიფრთხილით ეკიდება უიტმენის ლექსთა თარგმნას, გულისყურით არჩევს სათარგმნ მასალას და დასძენს: „ამ გამოცემაში ჩვენ გამოვტოვეთ ზოგიერთი ლექსი მისი წიგნიდან „Blade of Grass” (ბალახის ფოთოლი), რადგან ყოველ პოეტს აქვს ისეთი ლექსები, რომელნიც სხვა ენაზე გადათარგმნილნი სრულიად უფერული ხდებიან. უიტმენის პოეზიას იმდენად კოსმოპოლიტური კოლორიტი აქვს, რომ ზოგადად აღებული ისინი თარგმანში მინიმალურ ცვლილებას განიცდიან. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ უიტმანის ჰოტები და ლექსები არსებითად განსხვავდებიან ტრადიციულ ბოლორითმიან, ასე ვთქვათ, ევრონულ ახალ ლექსისაგან. იგი უარყოფს ბოლო რითმას, რადგან ბოლო რითმა გრძნობის ხუნდებს ქმნის. „მისი თავისებურობა სწორედ ეს თავნება, თავისუფალი, შეუზღუდველი, უტრადიციო გამოთქმაა. მისი ლექსი ხანდახან ბერძნულ მაღალ ტონიან დითირამბს უახლოვდება, მისი ჰიმნების ენა ოდნავ წააგავს ნიცშეს, ან ჰოლდერლინის მდუღარე, მქუხარე დითირამბებს. ისეთი ძლიერი გრძნობის ვულკანი იქმნება ამ სიმღერისაგან, რომ მას ლექსის ფოლადის აბჯარიც ვერ დააოკებდა. ალაგ-ალაგ უიტმენის ლექსი პროზისკენ მიიწევს, ძლიერ უახლოვდება ბოდლერის „პროზაულ ლექსის“ ოდნავ მოდუნებულ ტემპერამენტს, ათეული წლებით ნიცშეზე ადრე ამერიკელი პოეტი ჰიმნების ენით უმღერის ფოლადის თაობას. მაღალი, ჰუმანიურობის გრძნობითაა გასპეტაკებული მისი პოეზია და ქართველი ახალთაობაც გაიგონებს „თუ როგორ მღერის დასავლეთში მარტოკა, ახალი ქვეყნისთვის ვოლტ უიტმანი“2. ეს ვრცელი ციტატა და განსაკუთრებით კი მისი ბოლო წინადადება მოვიყვანეთ სპეციალურად იმის დასამოწმებლად, რასაც ამის შემდეგ მოგახსენებთ. როდესაც მთარგმნელი ასე დაჯერებით იძახის, ახალი თაობაც გაიგონებს, თუ როგორ მღერის პოეტიო, ეს იმას ნიშნავს, რომ მას ძალუძს ისეთი თარგმანი შექმნას, რომელიც პირნათლად შეასრულებს ამ ურთულეს მისიას, ხოლო ზემოთ მოტანილი კონცეფცია უიტმენის პოეტური სტილის თავისებურების, ფორმის ორიგინალობისა და გამოხატვის საშუალებათა განუსაზღვრელობის შესახებ, იმდენად ღრმა და ყოვლისმომცველია, რომ ლაპარაკი ზედმეტია იმაზე, თუ რამდენად მომზადებული შეუდგა გამსახურდია უიტმენის თარგმნას. თარგმანი კი როგორც ბოლოსიტყვაობაში თავად მწერალი გვაუწყებს, შესრულებულია უშუალოდ ორიგინალიდან.

კონსტანტინე გამსახურდიას მოსაზრებანი და უიტმენის პოეზიის ქართულად აჟღერების ცდა, უნდა ითქვას, რომ არ აღმოცენებულა ყამირ ნიადაგზე. ქართულ ლიტერატურულ საზოგადოებას უკვე 1921 წელს გააჩნდა ვახტანგ კოტეტიშვილის უოლტ უიტმენის ცხოვრებისა და შემოქმედების დღემდე არსებული ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა და საინტერესო ანალიზი. ამ პერიოდისთვის უიტმენის შესახებ არ არსებობდა ერთი ხეირიანი ბიოგრაფიული ნარკვევიც კი. საქართველოში არამცთუ ხალხმა, თვით მწერლებს შორისაც კი ბევრმა მხოლოდ მაშინ გაიგო ეს დიდი სახელი. ამიტომ ვახტანგ კოტეტიშვილი თავის შესანიშნავ ესეში მოგვითხრობს ამერიკელი პოეტის ბიოგრაფიას და ამ ფონზე განიხილავს მისი მხატვრული შემოქმედების ისეთ შედევრებს, როგორიცაა: „სალამი“, „სარკე“, „ვინც უნდა იყოს იგი“. ეს წერილი წარმოადგენს მე-19 საუკუნის ამერიკის ლიტერატურულ თუ პოლიტიკურ ყოველდღიურ ცხოვრებაში აბობოქრებული ისტორიული ძვრების ფონზე აღმოცენებული, ხალხის წიაღიდან ამოზრდილი, ამერიკის ქუჩებში მოხეტიალე და შემდეგ მისსავე ვიწრო მოსახვევებში დაკარგული გენიის უოლტ უიტმენის ფენომენის გახსნის მეტად ორიგინალურ ცდას. ვახტანგ კოტეტიშვილისათვის მისაღებია და სავსებით გასაგები ამ პერიოდის ამერიკის შეერთებულ შტატებში უოლტ უიტმენის გენიისადმი ეგზომ ცივი დამოკიდებულება, რადგან დასძენს, რომ „დღეს, ამ პოეზიის გოლიათს მხოლოდ ძლიერები გრძნობენ. უიტმენის სიცოცხლე ამას იქით გაიშლება. მოკვდება მაშინ, როცა მას სუსტები იგრძნობენ, გაიგებენ და შეიყვარებენ. უიტმანის სიკვდილი, როგორც პოეტის, ეს მისივე ხელახალი გამარჯვება იქნება“3, ვახტანგ კოტეტიშვილს უოლტ უიტმენის ფენომენის გახსნის ძირითად და ამოსავალ წერტილად მისი „დემოკრატია“ მიაჩნია. დემოკრატია, ხალხთა მასების გამოღვიძება და საზოგადოებრივი ღობეების დანგრევა ბრძოლაში იწვევს ძველ პოეზიას. უიტმენი შეუგრძნობლად იღებს მას: „ძირს ძველი თემები, აღარავითარი სამკაული, არავითარი დახლართული სატრფიალო შინაარსი, არავითარი საგანგებო გმირები, არც ლეგენდები, არც ლექსები, არც კეთილხმოვანება, არც რითმი“, - წერს უოლტ უიტმენი, მისი ლოცვა დემოკრატიის ქადაგებაა, აზროვნებაც იქიდან მოდის. თვით გარყვნილებაც კი, როსკიპის შეღებილი კოცნა, წმინდად ცხადდება, რადგან ხალხის კალთაზე აქვს მას ადგილი (იქვე, 153).

უიტმენის პოეზია დღემდე უცნაურ მოვლენად არის მონათლული მსოფლიო ლიტერატურათმცოდნეობაში. ვახტანგ კოტეტიშვილი კი თვლის, რომ პოეტის ძალა სწორედ ამ უცნაურობაშია, ე.ი. სიახლეში, მომავლის განჭვრეტასა და წარმოდგენაში. „ბევრს ეგონა და დღესაც ჰგონია, რომ უიტმენის ლექსები სილამაზეს არიან მოკლებულნი, პოეზიის გარეთ დგანანო. მართალია, უიტმანის ლექსი არ არის იმ სილამაზის მატარებელი, რომლითაც იყო დატვირთული ხელოვნება დღევანდლამდე. მასში არ არის ის სურნელოვნება, რომელიც სასახლეებსა და ქალბატონების საპირფარეშოში იკმეოდა. მაგრამ დღევანდელ დღეს და ხვალინდელ მოლოდინსაც ხომ აქვს თავისი გემო. ძველი პრინციპები ჩანგს აჟღერებდნენ, ჩანგის დრო გარდაიცვალა. დღეს ბრძოლის საყვირია საჭირო და უიტმანი აქ პირველია. უიტმანი უფრო შორს მიდის, ვიდრე ჩვენს მიერ ხელზე შეჩვეული და გაწვრთნილი სილამაზე“ (იქვე, 156).

თავის სტატიაში ვახტანგ კოტეტიშვილს უიტმენის შემოქმედების კიდევ ერთ ყველაზე საინტერესო მომენტზე აქვს გამახვილებული ყურადღება - ეს არის ქუჩის ფენომენი. ქუჩა მილიონების საბუდარია, სიყვარულის გამაძლიერებელი, მილიონი გულის ერთად ამაძგერებელი, ქუჩა არის დემოკრატიის ბუდე და ამდენად ძვირფასია - სამყარო, სადაც იკარგება განსხვავება.

უიტმენის ენა - ეს არის ამერიკული ლიტერატურის ისტორიაში ჯერაც აუხსნელი, უნიკალური მოვლენა, რომელსაც ამერიკელი სტილისტები და ლიტერატურათმცოდნეები პრაქტიკულად უთარგმნელს უწოდებენ. იგი საოცრად მრავალპლანოვანია, მასში გაზავებულია და ერთად თავმოყრილი მაღალმხატვრული, ბიბლიური, საგაზეთო, ქუჩური, ხ

კონსტანტინე გამსახურდიას სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ მან ზუსტად განსჭვრიტა ყოველივე ზემოთქმული და როგორც თვითონ აღნიშნა, თარგმანთა კრებულის ბოლოსიტყვაობაში, უიტმენის პოეზიიდან ამოარჩია სწორედ ის ლექსები, რომელნიც შედარებით ნაცნობი და მონათესავე აღმოჩნდა მისი პოეტური სულისა და მხატვრული სტილისათვის. მართალია, არც ამ შემთხვევაში გვაქვს საქმე ზედმიწევნით სრულყოფილ თარგმანთან, რომელიც მოიცავს უიტმენის მხატვრული მეთოდის ყველა ნიუანსს, მაგრამ სწორი შერჩევის წყალობით აღნიშნული სტილისტური ერთფეროვნება მეტნაკლებად გამართლებულად შეიძლება ჩაითვალოს.

გამსახურდიას ზედმიწევნით აქვს შესისხლხორცებული უიტმენის პოეზიის ყველაზე აუთვისებელი და მოუთოკავი გაელვებები და შემდეგ თავისი ძლიერი, უკიდეგანო ნიჭის წყალობით, ღვთაებრივად აჟღერებული ქართულ ენაზე, მორგებული ისე, თითქოს არაფერი არაბუნებრივი ლექსის ამგვარ ფორმაში არ ყოფილიყოს და რომ სტილის ამგვარი ლავირება თითქოს ზედ გამოჭრილია ქართული ლექსის წყობისთვის, რომელშიც თვისობრივად ცა და დედამიწასავით დაცილებულია ინგლისური, მითუმეტეს, ამერიკული ლექსის კონსტრუქციისაგან.

სალამი სამყაროს!

„ჩამომართვი ხელი, ვოლტ უიტმან!
ო, წარმავალო საკვირველებავ,
სახეებო, უცხო ხმაურო!
ჰოი, სახსრებო, ერთმანეთზე გადანასკვულო,
ერთი სუყველას რომ უპასუხებს,
სუყველა მიწის თანაზიარი,
რა ფართოვდება ამ შენს გულში, ვოტ უიტმან?„4

„O take my hand Walt Whitman!
Sioh gliding wonders! Guch sights and sounds!
Sueh join'd unended linlss, lach hook'd to the next
Eech answering all, each charing the earth with alt
What widens within you Walt Whitman“5

ამ ლექსის ქართულ თარგმანში დედნის რიტმული ზომის დარღვევა პრინციპად არის გამოყენებული, რაც საერთოდ არ არის მისასალმებელი პოეტურ თარგმანზე მუშაობისას, მაგრამ ამ შემთხვევაში სწორედ ზომის რღვევის მოვლენა განაპირობებს დედნის თარგმანში მხატვრულ-ტექნიკური და არსებითად ენობრივი ხასიათის ორიგინალურობის შენარჩუნებას. „Sulut an Monde“-ს ქართულ ვარიანტში ზუსტად არის დაცული დედნისეული რეფრენები. საკუთარი სახელებიც კი იმავე სტრიქონებში ხვდებიან, როგორც ეს აქვს ავტორს დედანში. უიტმენის გადმოქართულებისთვის საჭირო იყო მთელი იმ მდიდარი ლექსიკის გამოყენება, რომელიც ქართულ მეტყველებას მოეპოვება. პოეტმა - მთარგმნელმა ეს შეძლო და ჩვენს ლიტერატურას ამ მხრივ მისცა უიტმენის ყოველმხრივ სანიმუშო თარგმანი. ამის თვალსაჩინო მაგალითად საკმარისია მოვიყვანოთ „ჰიმნები სიხარულისადმი“.

„მინდა ვიმღერო ჰიმნები შვების,
სავსე მუსიკით, მამაკაცობით, დედაკაცობით და თუნდაც 
ხმობით
ყოველდღიური საქმიანობით,
ხორბლით, ხეებით...
ჰოი თქვენ, ხმებო ცხოველების,
ჰოი სისწრაფევ, წონასწორობად მალხაზ თევზების!
ო, წვიმის წვეთის ტაკა-ტუკო ლექსის ბგერაში!
მზის ელვარება, ტალღის შრიალი
როცა გაისმის ჩვენს სიმღერაში!
ო, ჩემო სულის სიხარულო განუსაზღვრელო,
ელვის ნაპერწკალს შევადარე შენი კისკასი.
მაინც არ კმარა ეს ყველაფერი,
რათა დავიპყრო მიწის სფერო, დროს გაქანება.
მინდა ათასი მიწის სფერო მეჭიროს ხელში
და დრო ყოველი და ყოველგვარი. (გვ. 38).

უოლტ უიტმენის პოეტური ხერხებიდან ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტურია სტროფების დასაწყისში ბგერათა, სიტყვათა და ზოგჯერ მთელ ფრაზათა გამეორება. განსაკუთრებით ხშირად ვხვდებით უარყოფათა განმეორებას.

ასე მაგ. ლექსში: „Darest Thou Now O Soul“

„შენ ხომ გაჰზდევ სულო ჩემო“

ყოველი სტროფი უარყოფით იწყება და უარყოფა შიგ სტროფებშიც მეორდება.

No mar there, nor guide
Nor' voice sounding, nor tough of human hand
Nor face with bloomming flesh, nor lips
Nor eyes, are intha land (p. 456)

„სად არც რუკები არ არსებობს,
არც წინამძღოლი,
არც ხმა მოისმის, აღარც ძახილი,
არც კაცის ხელის გაკარება და აღარც სახე
სიცოცხლის სავსე აღარც თვალები,
არც ტუჩები იმ ქვეყანაზე. (გვ. 77).

როგორც ვხედავთ, ქართულ თარგმანში ზუსტად იმდენჯერაა გამეორებული უარყოფა, რამდენჯერაც დედანში, თან ქართული არ, აღარ, არც ფონეტიკური აგებულებით და მუსიკალობით სავსებით ეხმიანება ინგლისურ nor-ს, რომელშიც ბგერა r ისეთივე ჟღერადია, როგორც ქართულ არ, აღარ და არც-ში - რ.

თარგმნის უმაღლეს პროფესიონალობას და მხატვრულ-ტექნიკური მხარის დახვეწის ზედმიწევნით ცოდნას შეიძლება მიეწეროს ლექსის „მომეცი მდუმარე, ვარვარა მზე“-ს ქართული ვარიანტი მიუხედავად იმისა, რომ მასში თვითნებურად არის გამოტოვებული ორი სტროფი, თარგმანი ქართული ენის ლექსიკური სიმდიდრის წარმოჩინების ნამდვილ ფეიერვერკს ქმნის, ხოლო ამ ლექსიკით ჯადოსნობა გამსახურდიას თარგმანში ისევე მომნუსხავია, როგორც უიტმენისა

„Give me the Splended Silent Sun“-ში

„ფუსფუსი, ღრიანცელი, ვნება,
ზანზარი,
მანჰატანის
ვრცელი ქუჩების უცხო რიალი,
დაუდგრომელი მოყაყანე ქუჩების ხორო,
თოფების ელვა იარაღის
ჟღერა, ჩხარუნი (ამ დაჭრილების
შემოხედვაც სანუკველია),
მანჰატამ - მასსები ამ ველური
ხოროს ყიჟინით,
ამ მანჰატტანის სახეები და თვალები
გასაოცარი.
ეგ არის ჩემთვის“. (86).

ყველა ნიუანსი, ყველა წვრილმანი, ყველა ლიტერატურული ხერხი თუ ხრიკი გათვალისწინებულია გამსახურდიას თარგმანში, მაგრამ მარტო გათვალისწინებული ცოტაა, თარგმანში ჩადებულია ის უდიდესი სული, ნიჭი, გამბედაობა, ცოდნა და სიბრძნე, რომელიც ასე ჭარბად დააფერთხა ბუნებამ დიდ ქართველ შემოქმედს, ამიტომ არ არის საჭირო დაჟინებით მტკიცება, რომ უოლტ უიტმენი ნამდვილად გენიოსია, ამას დიდი კვლევა-ძიების გარეშეც ისედაც კარგად გვიმტკიცებს კონსტანტინე გამსახურდია თავისი თარგმანებით.

„ჰეი ნისლებო, თქვენ გადმოგყვებით
ამ თვალუწვდენელ კონტინენტებზე,
მე თქვენთან ვქროდი, მძლავრო ქარებო,
ზვირთებთან ერთად ვესალბუნე
ზღვების ნაპირებს,
მიწის თეძოებს გავუარე ყოველგან, სადაც
ზღვას და მდინარეს ორწოხებში გზად გაუვლიათ;
მე ფეხი შევდგი კუნძულებზე, მაღალ კლდეებზე,
რათა შორიდან დამეძახნა:
Salut au Monde!“

ლექსების კრებულს ბოლოში ერთვის უოლტ უიტმენის შესახებ მოკლე ბიოგრაფიული ცნობები, ხოლო უიტმენის სურათი თავფურცელზე შესრულებულია გამოჩენილი ქართველი მხატვრის გ. სიდამონ -ერისთავის მიერ. ეს პატარა კრებული დღეს ღირსშესანიშნავ ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობას წარმოადგენს. უიტმენი მას შემდეგ მრავალგზის ითარგმნა ქართულად და უნდა ითქვას, ხარისხიანადაც, მაგრამ ამ შემთხვევაში კონსტანტინე გამსახურდიამ სწორედ ის მარგალიტი მოიპოვა პოეზიის უძირო ოკეანიდან, რომლის მოპოვება მხოლოდ მისი შეძლების, ალღოსა და ნიჭიერების გენიას შეეძლო.

„უდიდესი ქალაქი ის არის, რომელიც დიდ ადამიანებს გაზრდის და რამდენიმე ქოხმახისაგან შემდგარი სოფელიც უდიდესი ქალაქი იქნება, თუ მან დიდი ადამიანი წარმოშვა“,

თარგმნის უიტმენის სიტყვებს კონსტანტინე გამსახურდია და დასძენს: ნიუ-იორკის შტატში არსებულ პატარა ქალაქ უესტჰილზე, სადაც 1819 წლის 23 ივნისს დაიბადა კოლტ უიტმენი, რომელიც ამას აქეთ ასევე ახლობელი და ნაცნობი უნდა გამხდარიყო ქართველი მკითხველისთვისაც, როგორც საერთოდ ამ დიდი ამერიკელი მგოსნის უბადლო შემოქმედება.

რარიგ გასახარია, რომ ამ ბუმბერაზი ამერიკელი პოეტით, სწორედ რომ ბუმბერაზი ქართველი შემოქმედნი დაინტერესდნენ. ვახტანგ კოტეტიშვილმა და კონსტანტინე გამსახურდიამ მომავალ ქართულ ლიტერატურათმცოდნეობას ერთადერთი სწორი გზა დაუტოვეს უოლტ უიტმენის შესწავლისა და თარგმნის შემდგომი განვითარებისათვის.

დამოწმებული ლიტერატურა: 1. კონსტანტინე გამსახურდია, „ვოლტ უიტმანი“, ტფილისი, სსსრ სახელმწიფო გამომცემლობა, 1926, გვ. 6. 2. კ. გამსახურდია, „ვოლტ უიტმანი“, ტფ., სსსრ სახელმწიფო გმომცემლობა, 1926, გვ. 15. 3. ვახტანგ კოტეტიშვილი, რჩეული ნაწერები, თბ., „საბჭოთა საქართველო“, 1967, გვ. 162. 4. ვოლტ უიტმანი, რჩეული პოემები. ტფ., სახ. გამომც. 1926, გვ. 19. 5. Walt Whitman. The complete Poems. Pengain Books.