თავი მეორე (ნაწილი მეორე)

კირიონ კათალიკოსის ჭეშმარიტ მართლმადიდებლურ აღმსარებლობაზე მეტყველებს ფრაგმენტი მისი მესამე ეპისტოლედან: ,,...თქვენ ჭეშმარიტებით ირწმუნეთ ეს მართალი სარწმუნოება და მერყეობით ნუ დავარდებით აქა-იქ. იცოდეთ, რომ თვითეული ჩვენგანი სიტყვას აგებს მსაჯულის წინაშე დიდ დღეს!”.

აქვე უნდა ითქვას, რომ კირიონ კათალიკოსის დიდ მამულიშვილურ ღვაწლში სრულიად განსაკუთრებული ადგილი უკავია მის ძალისხმევას სარწმუნოებისათვის ვნებული დედოფალი შუშანიკისთვის პატივდებაში. საბინინის საეკლესიო ისტორია მოგვითხრობს, რომ ჩვენს მიერ უკვე ნახსენებ კრებაზე, კირიონი არ დაკმაყოფილებულა ამ კრების დადგენილებით მოსე ეპისკოპოსის განტევების შესახებ ცურტავის საეპისკოპოსო კათედრიდან და იმის შიშით, რომ ივერიის მართლმადიდებლური ეკლესიის ეს დიდებული განძი ოდესმე არ ჩავარდნოდათ ხელში არამართლმადიდებლებს, დაუყოვნებლივ გადაიტანა ქ. ცურტავიდან ქ. თბილისში მოწამეობრივად აღსრულებული დედოფალ შუშანიკის წმინდა ნაწილები და პატივით დაკრძალა ისინი მეტეხის ტაძარში.

ეს ფაქტი საგანგებოდ აქვს აღნიშნული ვახუშტი ბატონიშვილს თავის ნაშრომში: ,,აღწერა სამეფოსა საქართველოსა’’, სადაც კირიონის ქმედება სომეხ-ქართველთა ეკლესიების განხეთქილების საეტაპო ნიშანსვეტად არის დასახული: ,,...კვირიონ... კათალიკოსმან ქართლისამან განდევნა ცურტავის ეპისკოპოსი შუშანიკის საფლავისაგან და მწვალებლობისათვის სომეხთასა და იქმნა უმეტესი განყრილება’’.

ტომით სომეხი* ქართველი დედოფლის ქართულ ტაძარში დაკრძალვით კირიონი უფლის მცნებას განამტკიცებდა ციური სასუფევლის დამკვიდრებად არა გვარ-ტომობით თანაზიარობით, არამედ სარწმუნოებრივი ერთობით, უკეთუ: ,,არა არს ჰურიაება, არცა წარმართება’’... (გალატ. 3,28).

ხოლო, ამავე დროს, ახლო წარსულში სარწმუნოებრივი ერთობით თანამდგომი ხალხის აწინდელ გათიშულობაში რჯულიდან გამდგარ სომხებს ედებოდათ ბრალი და წამებული დედოფლის წმიდა ნაწილების მართლმადიდებლურ ტაძარში გადასვენება სიმბოლურად გამოხატავდა ჭეშმარიტ რელიგიასა და მწვალებლურ კონფესიას შორის ზღვარის დადებას. როგორც საბინინი მოგვითხრობს: ,,წმიდა ნაწილების გადატანის შემდეგ, კირიონმა კვლავ მოიწვია საეკლესიო კრება მცხეთაში, სადაც მიიღეს გადაწყვეტილება შეეწყვიტათ ყოველგვარი ურთიერთობანი სომხურ ეკლესიასთან, როგორც მონოფიზიტებთან და... მიიღეს დადგენილება საქართველოდან გაეძევებინათ ყველა ერეტიკოსი და მათ შორის ის სომეხი მწვალებლები, რომლებიც კვლავაც დარჩებოდნენ კათალიკოს მოსესა და ცურტაველი ლტოლვილის მხარეზე’’.

ამრიგად, თავისი უკომპრომისო გადაწყვეტილებებითა და მტკიცე ნებით კირიონ კათალიკოსმა და მისი სახით, ქართულმა ეკლესიამ, უდიდესი როლი შეასრულეს ქართული ეროვნული საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ერთიანობის ჩამოყალიბებაში ჭეშმარიტი, მართლმადიდებლური სარწმუნოების საფუძველზე, რისი ნათელი დადასტურებაც ზ.  ალექსიძის შეფასებით იყო ”VI-VII საუკუნეების მიჯნაზე ,,ყოველი ქართლის’’ ,,შეკრება’’, VII საუკუნის დამდეგს მისი გამიჯვნა სპარსთა პოლიტიკური ბატონობის იარაღისაგან (,,სომხური სარწმუნოება’’) და ქვეყნის ყველაზე უფრო ეროვნულად ჭრელ კუთხეში (ცურტავის საპიტიახშო) მღვდელმსახურებაში ქართული მწიგნობრობის ,,დამკვიდრება’’.**

სომხურმა ეკლესიამ, რომელიც სპარსი დამპყრობლების მიერ იყო წაქეზებული, თუმცა ყოველი ღონე იხმარა ქართველების თავიანთ მწვალებლობაში ჩასაზიარებლად სიუზერენთა გულის საამებლად,*** მაგრამ უდიდესი მცდელობების მიუხედავად, ვერაფერი გააწყო, რადგან ქართველები ყველაზე მძიმე პოლიტიკური ვითარების ჟამსაც რჩებოდნენ მართლმადიდებლური სარწმუნოების ერთგულ აღმსარებლებად!

ხოლო, თუ რა იყო მიზეზი, რამაც ქართველებს სარწმუნოების დაცვაში თავდადება შეაძლებინა და ირანულ-სომხური რელიგიური ექსპანსიის პირობებში მართლმადიდებლობისადმი ერთგულება გამოავლენინა, ამის შესახებ აქვე მოგახსენებთ.

ნუ დაგვავიწყდება, რომ იმ მოვლენების განვითარების ჟამს, რომელიც ზემოთ არის აღწერილი, საქართველოც, ისევე, როგორც სომხეთი, დამოუკიდებელი სახელმწიფო აღარ არის. მასაც სომხეთივით დაკარგული აქვს სახელმწიფოებრივი თვითმმართველობა და ისიც დაპყრობილია სპარსეთისაგან. ამ თვალსაზრისით, სრულიად განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს გარემოება, რომელზედაც საგანგებოდ მიუთითებს მკვლევარი ზ. ალექსიძე: ,,აღმოსავლეთის ქრისტიან ქვეყნებს შორის ერთადერთია ქართლი, რომელიც ბიზანტიის მხარეზე გადაჭრით დგება სწორედ მაშინ, როცა სპარსეთის უპირატესობა სავსებით აშკარაა’’. ქართველების, ერთი შეხედვით, ლოგიკას დაუქვემდებარებელი საქციელი, ავტორის გულწრფელ გაკვირვებას იწვევს: ,,საკვირველი ის არის, რომ სწორედ ხოსრო II-ის წარმატების ხანაში, როცა მავრიკე კეისარი ტახტიდან ჩამოგდებულია, ფოკას წაგებული აქვს კავკასიის ასპარეზზე სპარსეთთან ცილობა დიპლომატიურად და პოლიტიკურად, როცა აღმოსავლეთის ქრისტიანი ქვეყნები, და მათ შორის სომხეთი, ირანის მხარეს იკავებს, ქართლი გაბედულ ნაბიჯს დგამს, კურსს იღებს ბიზანტიისაკენ და დასტურად ქალკედონის კრებას აღიარებს’’.

როგორც ვხედავთ, ციტატა თვალნათლივ ცხადყოფს ორმანიანის ბრალდების უსაფუძვლობას კირიონისა და ქართული ეკლესიის ბიზანტიისადმი (დამარცხებული ბიზანტიისადმი) მაამებლობის შესახებ და კირიონ კათალიკოსისა და ქართული ეკლესიის საქმიანობა კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ ქართველთათვის სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტება არც დამპყრობლის შიშით არ ითმობოდა და არც ,,ოცდაათ ვერცხლზე’’ არ იყიდებოდა. რაც მთავარია, თავიანთი რელიგიური პრინციპების დაცვით, ქართველები ბიზანტიის იმპერიულ ინტერესებს კი არ იცავდნენ, არამედ იმ ეკლესიისას, რომელიც სულიერების ბურჯად ედგა ამ იმპერიას.

თორემ, რაც შეეხება საკუთრივ პოლიტიკურ ინტერესებს, ამ მხრივ არც საქართველოს მიმართ ყოფილა დაშვებული რაიმე გამონაკლისი იმპერიის სტრატეგიულ გეგმებთან დაკავშირებით. პირველ თავში ჩვენ საგანგებოდ შევჩერდით ბიზანტიის რელიგიური პოლიტიკის მაგისტრალურ ორთოდოქსულ ხაზზე, მაგრამ, როგორი გასაკვირიც არ უნდა იყოს, არცთუ იშვიათად იმპერიის რიგი ხელისუფალნი და თვით კლერიკალნიც კი არაერთგზის უპირისპირდებოდნენ სარწმუნოებრივი ერთიანობის პრინციპს და ,,ბიზანტიის მესვეურნი ხშირად მონოფიზიტურ სომხეთს ანიჭებდნენ უპირატესობას პოლიტიკურ ურთიერთობაში (ზემოთ ჩვენ უკვე გავეცანით მავრიკე კეისრის მსგავს ქმედებას თვით ქალკედონური მრწამსის აღმსარებელ საქართველოსთან შედარებით).**** ასე რომ, მოკიდებული ქრისტიანობასთან ზიარების იმ ადრეული პერიოდიდან, როდესაც მოსე ჯანაშვილის განმარტებით: ,,ბერძენთ სამღვდელოება... ძალიან ცუდად... ჰმწყსიდა საქართველოს ეკლესიას’’, რადგან ,,მეტად ვეცხლმოყვარენი და ანგარნი იყვნენ’’, თვით იმ დრომდე, რომელსაც საქართველოს და სომხეთის სარწმუნოებრივი განყოფა უკავშირდება, ისინი ხელს უწყობდნენ საქართველოში თავიანთი პოლიტიკური მიზნებით მონოფიზიტური ერესის დამკვიდრებას და ამასთანავე ანგარებიანობას ნერგავდნენ ივერიის მიწაზე.

ამდენად, ქართველებიც სომხებზე არანაკლებად ზარალდებოდნენ ბერძნებისაგან პოლიტიკურ თუ სარწმუნოებრივ ვითარებათა ცვალებადობისაგან, მაგრამ ისინი არათუ არ გამიჯვნიან იმ ეკლესიას, რომელსაც არც ხარბი სამღვდელოება დაჰკლებია და არც მისგან ხელდასხმული სხვისი მიწებისადმი მადააღძრული იმპერატორები, არამედ პირიქით, როდესაც მას დასდგომია ყოყმანისა და კომპრომისების პერიოდები, თვით იჩენდა შეურიგებლობას და თავდადებას მართლმადიდებელი აღმსარებლობის წმინდად დაცვისათვის. ასე იყო საქართველოში ჯერ კიდევ ,,ახალნერგობის’’ ხანაშიც და მართლმადიდებლობის საბოლოო განმტკიცების ჟამსაც: სახელდობრ, 482 წელს იმპერატორ ზენონის მიერ გამოცემულ მონოფიზიტებთან მართლმადიდებლების შემრიგებლური ჰენოტიკონის დამკვიდრების ჟამს, რაც გამოვლინდა ქართული ეკლესიის შეურიგებლობით მსგავს კომპრომისთან და ასევე იყო ხატთმებრძოლობის შფოთიანსა და არეულ დროშიც, როდესაც: ,,ქართველებმა სარწმუნოებრივი სიმტკიცით უყოყმანოდ დაუჭირეს მხარი ძველი სწავლების სიწმინდეს ხატთა თაყვანისცემის შესახებ და სწორედ საქართველოს კათალიკოსის მიერ ეკურთხა ეპისკოპოსად მცხეთაში, შემდგომში სარწმუნოებრივი ღვაწლით განთქმული გუთელი ღირსი მამა იოანე.***** ასე რომ, პლატონ იოსელიანის მსჯელობაზე დაყრდნობით, შეგვიძლია ვთქვათ: ,,ქართული ეკლესია არათუ არ დაშორებია ბერძნულს, არამედ თავად ამხილებდა მკაცრად ყოველთ, ვინც მას მოსწყდებოდა ხოლმე’’.

ჩვენ განზრახ მოვიტანეთ თავდაპირველად ქართულ-ბიზანტიური ურთიერთობიდან ნეგატიური მაგალითები, რათა მით თვალსაჩინოდ წარმოგვესახა ქართველთა რელიგიური აღმსარებლობის პოლიტიკურ ზეგავლენაზე დაუქვემდებარებლობა; თორემ მეორეს მხრივ, საისტორიო დოკუმენტები ცხადყოფენ, რომ ამ ორი ქვეყნის ურთიერთობაში კეთილმეგობრული დამოკიდებულება არასოდეს ყოფილა უცხო. განსაკუთრებით იმპერიაში მართლმადიდებლური სარწმუნოებისათვის საკეთილდღეო ვითარების პირობებში, ქართველი საეკლესიო და საერო ხელისუფალნი მეტისმეტად გულთბილ დამოკიდებულებას ავლენდნენ ერთმორწმუნე ხალხის ქვეყნის საერო და საეკლესიო ხელისუფალთა მიმართ და როგორც ქართული ეკლესიის მატიანეები მიგვითითებენ: ,,უმნიშვნელოვანესი საკითხების გადაწყვეტისათვის ივერთა კათალიკოსები არც თუ იშვიათად მიმართავდნენ ხოლმე ბერძნულ ეკლესიათა პატრიარქებს და მსოფლიო ეკლესიის სამსჯავროზე გაჰქონდათ ყველაფერი, რაც სარწმუნოების ერთიანობისა და მართლმადიდებლობის სიწმინდისათვის  მოითხოვდა მსოფლიო კრების დადასტურებას’’.

რაც შეეხება საერო ხელისუფალთა კეთილ დამოკიდებულებას, მას დასაბამი დაედო ჯერ კიდევ წმინდა კონსტანტინეს ბიზანტიის საიმპერატორო ტახტზე ზეობის დროიდან, როდესაც იბერთა მეფისაგან გაგზავნილი ელჩობის პასუხად (რომელთაც იბერიაში ქრისტეს რწმენის განმტკიცება აუწყეს და სთხოვეს ეპისკოპოსები ეკლესიების კურთხევისათვის), წმიდა კონსტანტინემ არათუ შეიწყნარა ქართველი მეფის თხოვნა, არამედ მძევლად აყვანილი ვაჟიშვილი - ბაქარიც დაუბრუნა სიტყვებით: ,,ვინათგან იცან შენ სამება ერთარსება, ღმერთი დაუსაბამო, დამბადებელი ყოვლისა, არღარა მიჴმს მე შენგან მძევალი, არამედ კმა არს ჩვენ შორის შუამავლად ქრისტე... და შუამდგომლობითა ღმრთისა დამბადებელისათა ვიყვნეთ ჩუენ სიყვარულსა ზედა ძმებრივ’’. ამ ტრადიციას გამგრძელებლები არ მოჰკლებიათ შემდგომ საუკუნეებშიც,****** რის თაობაზეც იუწყება თეოფანე ჟამთააღმწერელის ,,ქრონოგრაფია’’, რომელიც იუსტინიანეს მეფობის პერიოდს ეხება: ,,...იბერიელთა მეფე ძამანარძე (არსენობს მოსაზრება, რომ ეს ,,ძამანარძე’’ არის ფარსმან II) მოვიდა კონსტანტინოპოლში კეთილსათნო იუსტინიანე მეფესთან თავისი მეუღლითა და დარბაისლებითურთ, იმპერიისაგან განდგომილი ტასკუნების  დამარცხების შემდეგ”. ამავე ხასიათის ურთიერთობის მაგალითი გახლავთ თორნიკე ერისთავის და ქართველი მხედრობის მიერ გაღებული ღვაწლი ბიზანტიელთა ომში ბარდა სკლიაროსის წინააღმდეგ და სხვა მრავალი.

ასე რომ, როგორც დავინახეთ, ბიზანტიელ საერო თუ საეკლესიო ხელისუფლებთან ქართველებს ჰქონდათ უმთავრესად კეთილი, ხოლო ზოგჯერ ნაკლებად სასიკეთო ურთიერთობაც, მაგრამ ამისდა მიუხედავად მათი დამოკიდებულება მართლმადიდებელ სარწმუნოებასთან არ შეცვლილა. ხოლო, რა იყო მიზეზი ქართველთა ესოდენი სასოებისა მსოფლიო-კათოლიკე ეკლესიის სწავლების მიმართ და რა განაპირობებდა მათ თავდადებულ ერთგულებას მართლმადიდებლური სარწმუნოებისადმი, განურჩევლად იმისა, თუ რა ვითარება იყო ბიზანტიის იმპერიაში - შინააშლილობისა და ყოყმანის ჟამი, თუ რწმენაში განმტკიცებისა და სულიერი ცხოვრების აღმავლობის პერიოდი და ამის მიზეზი გახლდათ ის უმთავრესი ფასეულობანი, რაც გაცილებით მაღლა იდგა ყოველგვარ პოლიტიკურსა თუ ეკონომიკურ ურთიერთანგარიშიანობაზე - ეს გახლდათ სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტების უზენაესობის პრინციპი!

ქართველებს მტკიცედ სწამდათ, რომ: ,,მხოლოდ ერთი - ერთადერთი ეკლესია დააფუძნა საცხოვნებლად მხოლოდშობილმა ძემ ღვთისა: მხოლოდ ერთადერთია ეკლესია, თავად უფლით დადგინებული და არა ჩვეულებრივ ცოდვილ კაცთა მიერ შექმნილი, არსებობდა მარად, არსებობს ახლაც და უცვალებელად იარსებებს სოფლის აღსარულამდე... სწორედ ერთი და არა მრავალი სხვადასხვა ეკლესია! - ,,და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდიან მას’’ (მათ. 16,18).

ჭეშმარიტი ეკლესია ჭეშმარიტებაა მთლიანად და მას სიცრუისა და შეცდომილების ერთიბეწო აჩრდილიც არ ეკარება. შესაძლოა ცდებოდნენ მხოლოდ საკუთარ გონებაზე დაყრდნობილი ეკლესიის ცალკეული წევრები, და თვით უმაღლესი მღვდელმთავარნიც კი, მაგრამ მთლიანად ეკლესია - არასოდეს’’. ხოლო, რადგან ქვეყნად ჭეშმარიტება მხოლოდ ერთი შეიძლება იყოს, ,,უმთავრესი ნიშან-თვისებანი ქრისტეს ეკლესიისა არის: ერთიანობა, სიწმიდე, საყოველთაობა და სამოციქულოობა’’ და კრიტერიუმი, რომლითაც მართლმორწმუნეობრივი აღმსარებლობა დგინდება და კანონიკურად იწოდება, მიტროპოლიტ ანტონის განმარტებით, მდგომარეობს შემდეგში:

,,კანონიკურად იწოდებიან წმ. მოციქულთა, წმიდა მამათა და საეკლესიო კრებათა მიერ მიღებული კანონები, რომელნიც აღიარებულნი არიან მსოფლიო საეკლესიო კრებების მიერ, მათი უარმყოფელნი ეკლესიის წევრები ვეღარ იქნებიან’’.

ამრიგად, რადგან არსებობს სარწმუნოების ჭეშმარიტების განმსაზღვრელი კრიტერიუმი, რაც გულისხმობს საღმრთო წერილის ანუ ძველისა და ახალი აღთქმის წიგნების გარდა წმიდა მოციქულთა, წმიდა მამათა და საეკლესიო კრებათა მიერ მიღებულ კანონთა აღსრულებას, ვნახოთ, თუ როგორი ერთგულებით იცავდნენ მათ ოდითგან საქართველოში:

1. რაც შეეხება წმიდა მოციქულთა სწავლების აღსრულებას, რაც ნიშნავს ხელდასხმის უწყვეტობას მოციქულებიდან დღევანდლამდე - ისეთ კლასიკურ სამოციქულო ეკლესიის ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა (საქართველოში უქადაგნია ქრისტეს მოციქულებს - ანდრია პირველწოდებულს, ბართლომეს, თომას, თადეოზს,  ხოლო სვიმონ კანანელი და მატათა საერთოდაც საქართველოს მიწაში განისვენებენ), სრულიად განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭებოდა ერის შეგნებაში, რადგან მის მეხსიერებაში თავიდანვე იყო ჩაბეჭდილი ხსოვნა, რომ, მას შემდეგ, რაც მოციქულთასწორ წმიდა ნინოს მეშვეობით განინათლა ქვეყანა და, როგორც ზემოთ აღინიშნა, საქართველოს ხელისუფალთა თხოვნაზე, გამოეგზავნათ ეპისკოპოსები იმით უპასუხეს, რომ იმპერატორმა კონსტანტინემ იბერთა მოციქულები სიხარულით მიიღო (,,მან შეიწყნარა თხოვნა და კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსს ალექსანდრეს ხელთ დაასხმევინა იბერთა ეპისკოპოსი’’). ლეონტი მროველი იგივე ფაქტის შესახებ გვაუწყებს შემდეგს: ,,საბერძნეთიდან წარმოგზავნეს ,,მღვდელი ჭეშმარიტი იოვანე ეპისკოპოსად, და მის თანა მღდელნი ორნი და დიაკონნი სამნი’’. დღეისათვის ქართულ ისტორიოგრაფიაში  ანგარიშგასაწევადაა მიჩნეული ეფრემ მცირეს ცნობა საქართველოში პირველი ეკლესიის მეთაურის ხელდასხმისა ანტიოქიის ეპისკოპოსის ევსტათის მიერ: ,,ეგრეთვე სახელიცა მივლინებულისა მის ეპისკოპოსისაჲ ესრეთ პოვნილ არს, ვითარმედ თჳთ ევსტათი იყო ანტიოქელ პატრიარქი, რომელმაც დაამყარა ეკლესიაჲ იგი მირიანის მიერ მცხეთას აღშენებული და უკურთხა მას კათალიკოსი მთავარეპისკოპოსი’’  და ამ დროიდან ,,ქართლის კათალიკოზნი ანტიოქიის საყდრის მიმდგომ იყვნეს’’, რის საფუძველზეც ისტორიკოსი ვ. გოილაძე დაასკვნის, რომ ,,ქართლის ეკლესიის პირველი საჭეთმპყრობელი იოანე მართლაც ევსტათი ანტიოქიელს უნდა ეკურთხებინა’’. როგორც ვხედავთ, აზრთა გარკვეული სხვადასხვაობის მიუხედავად ხელდამსხმელთა მიმართ, უცილობელი ფაქტი გახლავთ: ვისი მეოხებითაც არ უნდა მომხდარიყო ამ საღმრთო საიდუმლოს შესრულება, მთავარი ის არის, რომ ქართლში თავიდანვე დაცულ იქნა მოციქულთაგან ხელდასხმის წესი ბიზანტიის ეკლესიის უშუალო ზემოქმედების მეოხებით და შენარჩუნებული იყო უცვლელად მას შემდეგ, რაც მეხუთე საუკუნის დამლევს ქართულმა ეკლესიამ ანტიოქიის ეკლესიისაგან ავტოკეფალია მოიპოვა.

მას შემდეგ საქართველოს მართლმადიდებლურ ეკლესიაში, ანუ მოციქულთა დროიდან დღემდე, ხელდასხმის ჯაჭვი უწყვეტია: მოციქულები ხელდასხმას ასრულებდნენ თავიანთ მოწაფეებზე. ეს მოწაფეები, თავის მხრივ, ხელს ასხამდნენ სხვებს ეპისკოპოსებად, ხუცესებად და დიაკვნებად კურთხევისას, შემდეგ კი უკვე ეპისკოპოსები ასრულებდნენ ხელდასხმას. ასე მოდის ჩვენამდე ჭეშმარიტი ეკლესიის ერთ-ერთი უმთავრესი ნიშანი - ხელდასხმის უწყვეტობა.

ამრიგად, საქართველოში ქრისტიანულად ნათელღების ჟამიდან დღემდე იყო და არის შენარჩუნებული მოციქულთაგან მომდინარე ეპისკოპოსთა ხელდასხმის უწყვეტობის პრინციპი.

2. რაც შეეხება წმიდა მამათა გადმოცემებს, მათი ღვაწლი ოდითგანვე დიდად იყო დაფასებული საქართველოში. ამის თაობაზე საგანგებოდ შენიშნავს ზვიად გამსახურდია: ,,ქართული რელიგიური ელიტის აზრთა მპყრობელნი მუდამ მართლმადიდებელი მამები იყვნენ. შემთხვევითი როდია, რომ ორი უდიდესი მათგანი, იოანე ოქროპირი და მაქსიმე აღმსარებელი საქართველოს მიწაში არიან დაკრძალულნი’’. ეკლესიის წმიდა მამები ფხიზლად დარაჯობდნენ საეკლესიო სწავლების სწორად გადმოცემას, რათა არავის შეერყვნა წმიდა წერილი. ბიზანტიის დიდი სასულიერო მოღვაწენი მღვდელმსახურებისა და საერო ცხოვრების საკანონმდებლო მოძღვრების შექმნასთან ერთად თავიანთი ქადაგებებით მოუწოდებდნენ მრევლს მართლმადიდელი სარწმუნოების განუხრელად დაცვისაკენ.

წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი შეაგონებდა მორწმუნეებს: ,,მამანო და დედანო, მთავარნო და ქვეშევრდომნო, მოხუცნო და ქალწულნო, ყოველნაირი ასაკის კაცნო! გადაიტანეთ ყოველი ნაკლულოვანება, რომელიც გონებასა და სხეულს შეეხება; მხოლოდ ერთს ნუ მოითმენთ, იმას, რომ ნაკლულევანება განიცადოს სწავლებამ ღმერთზე’’; წმიდა ბასილი დიდი მწვალებლობის ცდუნებათაგან თავის დახსნისაკენ შემდეგნაირად ითხოვდა მფარველობას: ,,დამიფარე, უფალო, ყოვლისაგან ბოროტისა დამიცევ მე, უფალო, ყოვლისაგან ცთომისა. მიხსენ მე, უფალო, ყოვლისაგან წვალებისა’’. გრიგოლ ნოსელი მწვალებლობათა საწინააღმდეგოდ აყალიბებდა მოძღვრებას ღმერთკაცობრივი ერთიანობის შესახებ სოტეროლოგიური თვალთახედვით, რამეთუ მხოლოდ ცხოვრების მომნიჭებელს ძალუძს და ამასთან შეჰგავს კიდეც თავისკენ მოუწოდოს დაღუპვისაკენ მიდრეკილ სიცოცხლეს.

ზემოთ მოტანილი გამონათქვამები ეკუთვნით წმიდა მამებს, რომელთა ღვაწლი მართლმადებელი სამყაროს მიერ ,,მსოფლიო მოძღვრებად’’ არიან აღიარებულნი. თანამედროვე ღვთისმეტყველთა მიერ სამი დიდი კაპადოკიელი: ბასილი დიდი, გრიგოლ ნოსელი და გრიგოლ ღვთისმეტყველი ,,მსოფლიოს ჩინებულ ადამიანთა რიცხვს ავსებენ’’, როგორც ამაზე წერს პატრისტიკის ინგლისელი მკვლევარი ფ. ფარარი. ხოლო ზემოხსენებული სამი წმიდა მამის ავტორიტეტის მოხმობა ჩვენგან სრულიად შეგნებული ქმედება გახლავთ: სამივე მათგანი წარმოშობით კაპადოკიელები იყვნენ და თანამედროვე ქართულ ისტორიოგრაფიაში საკმაოდ არგუმენტირებულად ფეხმოკიდებულია მოსაზრება, რომ შესაძლოა წარმოშობით ისინი ქართველთა ტომისანი ყოფილიყვნენ. ზვიად გამსახურდიასთან ერთად ამ შეხედულებას იზიარებენ სხვა მკვლევარებიც (სახელდობრ, გ. გოზალიშვილი, ე. ხინთიბიძე, ვ. გოილაძე), ხოლო ცნობილი მეცნიერი კ. კეკელიძე თავის თვალსაზრისს ამ საკითხზე დაუფარავი სინანულით გამოთქვამდა:

,,რამდენი გამოჩენილი მოღვაწე მიუცია პატარა საქართველოს დიდი ბიზანტიისათვის, განსაკუთრებით კულტურის დარგში, რომელთა ქართველობა ყოველთვის არც თანამედროვეთათვის იყო აშკარა და არც დღევანდელი დიდეროვნული შოვინისტური მეცნიერისათვის არის ადვილად დასაჯერებელი’’. ეს სინანული სრულიად გასაგები უნდა იყოს წინაპართა ღვაწლის ღირსებით წარმოჩინების მოსურნე შთამომავალთაგან, მაგრამ ის ფაქტი, რომ თავის დროზე ამ დიდი საეკლესიო მოღვაწეების ეროვნული კუთვნილება არ იყო ქართველთაგან სათანადოდ გახმაურებული, ქართულსავე ცნობიერებაში უნდა ვეძიოთ, რომელთათვისაც ის კი არ იყო გადამწყვეტი, დიდი საღვთისმეტყველო სიბრძნის მქონე პიროვნებანი მათი გვარ-ტომისანი იქნებოდნენ თუ უცხოთა ჯიშისა, არამედ - ის, ჭეშმარიტებას ემსახურებოდნენ ისინი  თუ მწვალებლურ სწავლებებს!

ზემოხსენებული ეთნოექსკურსი ავტორისაგან ფილეტისტური გადაცდომის შედეგი კი არ გახლავთ, არამედ ოდენ იმის მადასტურებელი, რომ ქართველები არამარტო უცვლელად ითვისებდნენ წმიდა მამათა სწავლების დოგმატებს, არამედ თავადაც დებდნენ თავიანთ აგურს ამ სწავლებათა საკურთხეველზე!

ამრიგად - მართლმადიდებლური ქრისტიანობა მტკიცედ მკვიდრობდა საქართველოში და წმიდა მამათა სწავლებანი და გადმოცემანი ჩვენში დღემდე შენარჩუნებულია უცვლელად - წირვა-ლოცვა აღესრულება ბასილი დიდისა და იოანე ოქროპირის მიერ წმ. იაკობის მიერ შედგენილი ლიტურგიის რედაქციებით!

3. რაც შეეხება საეკლესიო კრებებს - წმიდა საეკლესიო კრებათა საქმეები საკანონმდებლო აქტების სახით შესულია ,,დიდ სჯულისკანონში’’, რომელიც, შეიძლება ითქვას, ბიბლიის შემდეგ უმნიშვნელოვანესი წიგნია მართლმადიდებელ სამყაროში, მისი ავტორიტეტი არ ჩამოუვარდება წმიდა წერილის ავტორიტეტს, ვინაიდან ორთავეს საფუძველი სულიწმიდაა’’*******  აი, რას ამბობს წმ. იოანე ოქროპირი: ,,თუკი ვინმე სამეფო მონეტაზე მეფის გამოსახულებას ოდნავ მაინც ცვლის, მონეტას აყალბებს. ასევეა ჭეშმარიტ სარწმუნოებაში - თუნდაც სულ მცირე ნაწილის ხელყოფა მთლიანად მის დამახინჯებას ნიშნავს’’. ჭეშმარიტების გზიდან გადაცდენილებს ,,დიდი სჯულისკანონი’’ აფრთხილებს: ,,მწვალებელი არის და საპატიჟოდ მწვალებელთათვის დადებულისა სჯულისა თანამდები, რომელი მცირედცა მიდრკეს მართლმადიდებლისა სარწმუნოებისაგან’’.

სწორედ ამგვარ განხეთქილებათა და ცრუმოძღვრებათა დასაგმობად იწვევდნენ წმიდა მოციქულთა მემკვიდრენი, ეკლესიის წმიდა მამანი - მღვდელმთავარნი ადგილობრივსა და მსოფლიო კრებებს, რათა მსოფლიო (ერთობლივი) გონით ერთხელ და სამუდამოდ ნათელეყოთ და განესაზღვრათ ყველა ქრისტიანისათვის აუცილებელი და უცვალებელი სწავლება ეკლესიისა და დაედგინათ, როგორ სწამდათ ყველგან, რა სწამდათ ყოველთვის, რა სწამდა ყოველს.

ასეთი საეკლესიო კრება სულ ჩატარდა შვიდი და ყოველ მათგანს ესწრებოდნენ საქართველოს ეკლესიის წარგზავნილები:

ნიკეის I საეკლესიო კრებას, 325 წელს, რომელიც კონსტანტინე დიდის დროს გაიმართა არიოზის წინააღმდეგ, ესწრებოდა ბიჭვინთის ეპისკოპოსი სტრატოფილე; კონსტანტინოპოლის II საეკლესიო კრებას 381 წელს, გამართულს იმპერატორ თეოდოსი დიდის დროს მაკედონის ერესის წინააღმდეგ ესწრებოდა პანტოფილე; III მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე ეფესოში, 431 წელს ნესტორის წინააღმდეგ თეოდოსი მცირეს დროს, მონაწილეობისთვის გაემგზავრა ქართლის ეპისკოპოსი იერემია, მაგრამ ეფესომდე ვერ მიაღწია და კონსტანტინოპოლში, თავის თანამოაზრეებთან ერთად ეწეოდა ანტინესტორიანულ მოღვაწეობას (სხვათა შორის, ,,ამავე III კრებაზე განხილული იქმნენ საქართველოს ეკკლესიათა საქმენი და მეფე არჩილს მოუწონეს მისი მოქმედება წინააღმდეგ მობიდანისა და სასარგებლოდ ქრისტეს ეკკლესიისა’’); ქალკედონის მეოთხე მსოფლიო საეკლესიო კრებას, 451 წელს მარკიანეს ხანაში საქართველოს სახელით ესწრებოდა უნეტარესი კეკროპი, სებასტოპოლის ეპისკოპოსი, რომელმაც ხელი მოაწერა მონოფიზიტური სწავლების დაგმობას და ივერიის ეკლესიას ჩამოუტანა კრების დადგენილების წმიდა წესები; მეხუთე მსოფლიო საეკლესიო კრებას, ჩატარებულს მეორეგზის კონსტანტინოპოლში (,,სამი თავის დაგმობის შესახებ’’, იუსტინიანეს დროს) 553 წელს ესწრებოდა ,,ავლანის’’ ეპისკოპოსი; მეექვსე საეკლესიო კრებას 680-681 წლებში ისევ კონსტანტინოპოლში, მონოფიზიტთა წინააღმდეგ, კონსტანტინე პოგონატის დროს ესწრებოდნენ ეპისკოპოსები თეოდორე და იოანე კოლხეთის ქალაქებიდან პეტრადან და ფაზისიდან; დაბოლოს ნიკეაში გამართულ კრებას 787 წელს ხატთმებრძოლთა წინააღმდეგ წინ უსწრებს ზემოთ უკვე აღნიშნული  უპრეცედენტო მოვლენა: ხატთმებრძოლი იმპერატორის, კონსტანტინე კოპრონიმის მიერ განდევნილი გუთელი  მღვდელი იოანე იმ საქართველოში იქნა ხელდასხმული ეპისკოპოსად, რომელსაც ვერ შეეხებოდა ხატთმებრძოლი მწვალებლობა და რის თაობაზეც გიორგი მცირე გვაუწყებს ,,გიორგი მთაწმინდელის ცხოვრებაში’’, ნაწარმოების მთავარი გმირის ენით: ,,იყო ჟამი, რომელ ყოველსა საბერძნეთსა შინა მართლმადიდებლობაჲ არა იპოებოდა და იოანე გუთელ ეპისკოპოსი მცხეთას იკურთხა ეპისკოპოსად, ვითარცა სწერია დიდსა სვინაქსარსა’’.

 ამრიგად, როგორც ზემოთ მოტანილი ფაქტებიდანაც ჩანს, ქართველები თავიანთ რელიგიურ ცხოვრებას განუხრელად უთანხმებდნენ მსოფლიო საეკლესიო კრებათა გადაწყვეტილებებს.

და როგორც ზემოთ მოყვანილი ყველა ფაქტიდან დასტურდება, საქართველოს ეკლესია მუდამ ინარჩუნებდა მსოფლიო ეკლესიის წევრობას წმიდა მოციქულთა, წმიდა მამათა და საეკლესიო კრებათა მიერ მიღებული კანონების შესრულებითა და მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტ სწავლებაზე მტკიცე დგომით! ამიტომაც იყო ალბათ, რომ საკუთარი ერის ღვთივ სათნომყოფელობისა და მისი ღირსების მთელი შეგნებით მიმართავდა არსენი, საფარელი ბერი თანამემამულეებს, მტკიცედ მდგომთ: ,,...სარწმუნოებასა ზედა წმიდისა სამებისა, რომელი დადვეს წმიდათა მოციქულთა შეურყეველად, და ძირ-უბნ დათესულსა მათსა, ყოვლად ქებულთა წმიდათა და მღვდელთმოძღუართა, ჭეშმარიტითა და მართლითა სარწმუნოებითა, და წამეს, ვითარცა ერთითა პირითა, ექუსთა******** მათ შინა კრებათა, რომელთა მიერ პირველ ზრახვიდა თჳთ თავადი ღმერთი’’.

რაც შეეხება სომხურ ეკლესიასა და სომეხთა დამოკიდებულებას კანონიკურად სახელდებული კანონების მიმართ, მათ: 1. შეწყვეტილი აქვთ სამოციქულო ხელდასხმა VI საუკუნის შემდეგ. როგორც უკვე ითქვა სპარსელების ჩაგონებით თავად დაიწყეს ხელდასხმა უმაღლეს საეკლესიო იერარქთა, რითაც მათ ეკლესიაში სამოციქულო ხელდასხმის უწყვეტობის რიგი მოისპო; 2. იმთავითვე უარყოფითი დამოკიდებულება აქვთ იმ წმიდა მამების მიმართ, რომლებიც ამკვიდრებენ მართლმადიდებელ სარწმუნოებას; ისინი არ ცნობენ მათ საღვთისმეტყველო სწავლებას; 3. აღიარებენ მხოლოდ პირველი სამი მსოფლიო საეკლესიო კრებების დადგენილებათა მართებულობას, ხოლო ქალკედონის IV კრებიდან მოყოლებული, აღარ ცნობენ მომდევნო მსოფლიო კრებათა დადგენილებებს.

სომხური ეკლესია მოწყვეტილია მართლმადიდებელი სამყაროდან, იგი განუდგა მსოფლიო ერთიან კათოლიკე-სამოციქულო ეკლესიის რიგებს და გადაიქცა ერეტიკულ სექტად.

ამრიგად, თუ შევაჯამებთ ზემოთქმულს, შეიძლება შემდეგი ითქვას:

სპარსელი დამპყრობლებისაგან წაქეზებულმა სომხურმა ეკლესიამ, რომელსაც თავად კონფესიურად ერესში ამყოფებდნენ, თავისი სიუზერენის საამებლად და მისი გავლენის გასაფართოებლად, ყოველი ღონე იხმარა მწვალებლობაში ქართველების გადასაბირებლად. მაგრამ, დიდი მცდელობების მიუხედავად, ვერაფერი გააწყო, რადგან ქართველები, თვით ყველაზე მძიმე პოლიტიკური ვითარების ჟამსაც რჩებოდნენ მართლმადიდებელი რწმენის აღმსარებლებად, რომლის ერთგულებაც იმ ხანებისათვის სახელმწიფოებრივი ნიშნით ხშირად ბიზანტიის სახელმწიფოს ერთგულებასაც გულისხმობდა. განსხვავებით სომხური ეკლესიისაგან, რომელიც პოლიტიკური მორჩილების გზით განუწყვეტლივ მიდიოდა სარწმუნოებრივ კომპრომისებზე, ქართველთა ურთიერთობა ბიზანტიასთან განმტკიცებული იყო სარწმუნოებრივი ნიშნით და არა სიუზერენის მიმართ მაამებლობის სურვილითს.

და თუ ქართულმა ეკლესიამ დღემდე უცვლელად მოიტანა თავი წმ. მოციქულთა სწავლების, წმიდა მამათა გადმოცემებისა და მსოფლიო საეკლესიო კრებებისადმი ერთგულებით, დამპყრობთა მიმართ მორჩილებაზე, სიცრუესა და ანგარებაზე დამყარებულმა სომხურმა ეკლესიამ დაკარგა ჭეშმარიტი სარწმუნოება, მოაკლდა სულიწმიდის მადლს და მოკვეთილ იქნა ქრისტეს მართლმადიდებელი - მსოფლიო ეკლესიისაგან!

(გაგრძელება იქნება)

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 

*აქ არ გამოვუდგებით იმ ფაქტების მიმართ აპელირებას, რომლებიც მამიკონიანთა თავდაპირველ წარმომავლობას ჭანეთთან აკავშირებენ.

** მას შემდეგ, რაც სომხებისა და ქართველების სარწმუნოებრივი ერთობა დაირღვა (რადგან სომხები გადაუდგნენ ჭეშმარიტ სარწმუნოებას), საგანგებოდ აღნიშნავს საბინინი ,,საქართველოს სამოთხეში’’, რომ: ,,სომეხთა არა ოდეს არა აქვთ უფლება ზრახვისა ვითარმედ წმ. შუშანიკ მათგანი არს და მოწამე მათის სარწმუნოებისა. ჭეშმარიტი არს ესე, თუ ვიეთმე დროსა შინა წმიდისასა, ყოფილ იყო სარწმუნოება აწინდელთა სომეხთა, წმიდა იგი უთუოდ შეაჩვენებდა და ბილწად შერაცხამდა სწავლასა სომეხთასა. უწყოდენ სომეხთა, რომელთა ,,ხსენება შეჩვენებულ არს ამიერ უკუნისამდე’’, რამეთუ ნამდვილი ცხოვრება საუკუნო, არა ნათესაობით მოიპოების, არამედ აღსარებითა წმ. სარწმუნოებისასა, რომელსა ზედა დამკვიდრებულ არს მსოფლიო სამოციქულო კათოლიკე ეკლესია’’.

***აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მას შემდეგ, რაც არაბებმა დაიპყრეს ამიერკავკასიის ქვეყნები, ისევ იგივე სურათი განმეორდა, რაც სპარსეთის ბატონობის დროს: ,,...არაბთა ძალაუფლება სომხეთში უფრო მტკიცე აღმოჩნდა, ვიდრე საქართველოში ან ალბანეთში და ხალიფები სომეხ ხელისუფალთა მეშვეობითაც ცდილობდნენ საქართველოში და ალბანეთში თავიანთი ბატონობის გახანგრძლივებას, რისი სახიერი მაგალითია არაბთა ხალიფების მჭიდრო ურთიერთობა სომხეთის კათალიკოსებთან. მოვსეს კალანკატუაცის მონაცემების მიხედვით, VIII ს-ის დასაწყისში, სომეხთა კათალიკოს ელიას მიუწერია დასმენის წერილი ხალიფასთვის ალბანელ კათალიკოსზე, რომელიც თურმე ლოცვებში მოიხსენიებდა ბერძენთა კეისარს: ,,თქვენი დიდი უფლებამოსილებით ბრძანეთ თავიანთ საქმეთა შესაფერისად იმათი დასჯა, ვინც განიზრახა შესცოდოს ღმერთს!’’ პასუხად ხალიფას დიდი სიამოვნებით გამოუყვია ამგვარი ,,ღვთის კაცისათვის’’ ,,დახმარება’’ ჯარითა და ალბანეთზე იძულების ხერხით (ალ.აბდალაძის მიხედვით).

****მკითხველს არ გაუჭირდება პარალელის გავლება მართლმადიდებლური რუსული იმპერიის ანალოგიურ დამოკიდებულებასთან საქართველოს მიმართ.

*****თუმცა, თანამედროვე მკვლევარი, ვ. გოილაძე თლის, რომ იოანე გუთელი აკურთხეს არა მცხეთაში, არამედ ბიჭვინთაში და ეს კურთხევა შეასრულა დასავლეთ საქართველოს პირველმა კათალიკოსმა იოანემ, ამით ქართულ ეკლესიაში დაცული სარწმუნოებრივი სიწმინდის ფაქტის მნიშვნელობა არ იცვლება.

******რასაც აგვიწერს ,,ქართლის ცხოვრების’’ ძეგლი - ,,რაჟდენის წამება’’ ,,...აღდგეს სპარსნი ქრისტიანეთა ზედა და აღიძრნეს ურიცხჳთა მჴედრებითა, რამეთუ დიდი იყო მაშინ ბრძოლაჲ და დაუცხრომელი მტერობაჲ ქრისტიანეთა ზედა და უფროჲსად ბერძენთა მიმართ, ხოლო ჩუენ ქართველთა მომართ ამისათჳს, რამეთუ ეძჳნებოდა ჩუენი ბერძენთა მიმართ სიყუარული და ერთობაჲ. და ესე იყო ნებაჲ მათი, რაჲთა ჩუენცა მათ თანა მტერ ვექმნეთ ბერძენთა’’.

*******მსოფლიო საეკლესიო კრებები მხოლოდ იმიტომ როდი ნიშნავს მართლმადიდებელ კრებებს, რომ მათში მთელი მაშინდელი ქრისტიანული სამყაროს წარმომადგენლები მონაწილეობდნენ, არამედ პირველ ყოვლისა იმიტომ, რომ ისინი იცავდნენ და განამტკიცებდნენ მართლმადიდებლურ ჭეშმარიტებას, რომელსაც მსოფლიო მართლმადიდებლობა ქადაგებდა და ამხობდნენ მწვალებლურ ცრუმოძღვრებებს’’.

********ქართულ საეკლესიო დოკუმენტებში მოხმობილია ხან ექვსი, ხან შვიდი მსოფლიო საეკლესიო კრებათა ავტორიტეტები (ზ. ალექსიძის შენიშვნა).