სინოპიდან ზღვა მიემართება პირდაპირ აღმოსავლეთით სამსუნამდე....[საიდანაც] მიდის ტრაპიზონამდე,რომელიც ბერძნებს ექვემდებარება...აქედან უხვევს ჩრდილო-დასავლეთით ქართულ ქალაქ სოხუმამდე,საიდანაც მიდის დასავლეთის მიმართულებით... [I,40]
ჯიქეთის აღმოსავლეთით,შავი ზღვის სანაპიროზე, იბნ-საიდის მიხედვით მდებარეობს ქალაქი აფხაზი (Medynet-Alabkhaz),რომელიც ერთ-ერთი ნავდადგურია ქრისტიანი ქართველი ხალხისა. გრძედი ამ პუნქტის არის 68.5o,ხოლო განედი 46o. ამასთანავე, აზიზში ვკითხულობთ, რომ აფხაზთა (ქართველების) მთავარი ქალაქი არტანუჯია. [I,286]
კონსტანტინოპოლის (ბოსფორის) სრუტის აღმოსავლეთ სანაპიროს ქალაქებს შორის დავასახელებთ ასევე აბხაზს.ეს ქალაქი დაფუძნებულია მთასთან,ყირიმის ზღვის სანაპიროზე,სრუტეზე,რომელიც მიემართება მიწისკენ. აფხაზი მდებარეობს სოხუმიდან ჩრდილო-დასავლეთით და კაფას პირდაპირაა.მაშასადამე, აფხაზი აღმოსავლეთ,ხოლო კაფა დასავლეთ სანაპიროზეა. მისი მცხოვრებლები ყაჩაღები და მძარცველები არიან.აფხაზიდან სოხუმამდე ოთხი ,ხოლო სოხუმიდან ტრაპიზონამდე სამი დღის სავალია. [შავი ზღვის სანაპიროზე მდებარე]ქალაქებს შორის აღვნიშნავთ კიდევ ტამანს,რომელიც ძევს ყირიმის(შავი) ზღვის სანაპიროზე,სრუტის ახლოს,რომელიც ჰყოფს [შავ ზღვას] აზოვის ზღვიდან. აზოვის ზღვა ძველ(ანტიკურ) წიგნებში იწოდება მანიტაშად, ანუ მეოტიდის ზღვად.მისი პირი მდებარეობს ყირიმის(შავ ზღვაზე),რომელზეც მდებარეობს ზემოხსენებული ქალაქი ტამანი.ტამანი არის პირველი ქალაქი [ყაენ] ბერქასი.ეს სამეფო არის ის,რომელსაც დღეს მართავს უზბეკი.ტამანი დიდი ქალაქია, ვაკეზე მდებარე და მისი მცხოვრებნი ურწმუნონი არიან.
სოხუმი ძევს ყირიმის(შავი) ზღვის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროზე. მისი მცხოვრებლები მუსლიმები არიან. სოხუმი ტრაპიზონის აღმოსავლეთითაა და თუ გამოვითვლით მანძილს ამ ორ ქალაქს შორის,დაახლოებით სამი დღის სავალი იქნება.დაბლობზე მდებარე სოხუმი მთიდან დიდად არ არის მოშორებული და მხოლოდ ერთი დღის სავალი აშორებს მას ქართლიდან.
ტრაპიზონი ცნობილი ნავსადგურია. იბნ საიდი ამბობს რომ დიდი ნაწილი ამ ქალაქისა ლაზები არიან.ტრაპიზონის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარეობს ლაზების მთა...ადრე,ტარაბოზუნი იწოდებოდა ტრაბეზონდად.ეს ქალაქი არის სოხუმის დასავლეთით და სამსუნის არმოსავლეთით.
თბილისი. ლატვალის მოხსენებით მდებარეობს 73o გრძედზე 43o განედზე,ხოლო ქანუნის მიხედვით 62o გრძედსა და 42o განედზე,მეხუთე კლიმატურ ზონაში,არანის საზღვრებში,ხოლო აზისის მიხედვით იგი საქართველოს დედაქალაქია. ქანუნში ვკითხულობთ,რომ თბილისი საქართველოს ციტადელია. იბნ ჰაქუალი მასზე წერს რომ აქვს ორი კედელი და სამი კარები და მისი მიწა ძალიან ნაყოფიერია,სადად უხვად მოდის ხილი. ქალაქში არის ცხელი აბაზანები,რომელსაც არ სჭირდება ცეცხლი...იბნ საიდის მიხედვით თბილისს მუსულმანები მართავდნენ,რომელთაც ჰქონდათ ოკუპირებული დიდი ხნის განავლობაში და სადაც მოღვაწეობდა ბევრი მეცნიერი,თუმცა ქართველებმა მოახერხეს მისი დაბრუნება.ქართველები ქრისტიანი ხალხია.
De Sinope la mer prolonge droit vers l’est, et prend une nouvelle extension jusqu’à Samsoun, sous le 59e degré 20 minutes de longitude, et le 46e degré 40 minutes de latitude, qui est la latitude de Sinope. La mer continue à tendre vers l’orient jusqu’à Trébizonde, port dépendant des Grecs, sous le 64e degré et demi de longitude et le 46e degré 50 minutes de latitude. A partir de là elle tourne vers le nord avec une inclination vers l’ouest, jusqu’ à la ville géorgienne de Sokhoum. Là elle commence à se resserrer dans la direction de l’ouest ; il en est de même du coté occidental, de manière que les deux côtes se rapprochent et ne laissent place qu’au canal qui sert d’embouchure à la mer d’Azof, et la met en communication avec la mer de Crimée. Sur la rive orientale de ce canal est la ville de Thaman, qui sert de limite au pays de Berké. Le prince actuel du pays se nomme Usbek, et il vient assez souvent de ses députés en Egypte. A l’orient des Arkeschyé,sur les bords de la mer(Noire), est, suivant Ibn-Sayd, la ville des Abkhazes (Medynet-Alabkhaz) ; c’est un des port du pays des Kurdj(les Géorgiens), nom d’un people chrétien. La longitude de cette ville est soixante-huit degrés et demi et sa latitude de quarante-six degrés. On lit dans l’Azyzy, que la principale ville des Abkhazes s’appelle Arthanoudj [I,286] Parmi les villes situées sur la rive orientale du détroit de Constantinople citons encore Abkhâz. C’est une ville établie sur une montagne, au bord de la mer de Crimée, dans un golfe qui s’avance dans les terres. Abkhâz est à l’est-nord-est de Sokhoûm ; elle fait face à Kafâ, Abkhâz étant sur la rive orientale et Kafâ sur la rive occidentale. Les habitants d’Abkhâz sont des brigands et des détrousseurs de grand chemin. Lorsqu’on se rend d’Abkhâz à Sokhoûm par terre, il faut compter quatre journées de marche. Il n’y en a que trois environ de Sokhoûm à Trébizonde. Parmi ces villes citons encore Tâmân, à l’extrémité orientale de la mer de Crimée, près du détroit qui la sépare de la mer d’Azov. La mer d’Azov est connue dans les livres anciens sous le nom de lac de Mânîtasch(Maeotis). Elle a une embouchure sur la mer de Crimée, et c’est à cette embouchure qu’est située la ville précitée, c’est- à -dire Tâmân. Tâmân est la première ville du royaume de Berekeh. Ce royaume est celui que gouverne de nos jours Uzbek. Tâmân est une grande ville située dans une plaine. Ses habitants sont des infidèles. Sokhoûm est située sur la rive sud-est de la mer Crimée. Ses habitants sont des musulmans. Elle est à l’est de Trébizonde, et l’on compte entre ces deux villes, par voie de terre, trois journées de marche. Etablie dans une plaine, Sokhoûm n’est pas loin de montagne. Une seule journée de marche sépare Sokhoûm de la Géorgie. [II,143] Trebizonde est un port célèbre. Ibn Sa’id dit que la plupart de ses habitants sont des Lezghiens. Au sud-sud-est de Trébizonde est la montagne des Lezghiens, qui porte le nom de Mont des Langues en raison des idiomes [nombreux] qu’on y parle. Autrefois, Tarâbozoûn s’appelait Tarâbezondah. Cette ville est à l’ouest de Sokhoûm et à l’est de Sâmsoûn. [II,146] 30o Tiflis(Taflîs).D’après l’Atwâl, 73o de longitude et 43o de latitude ; d’après le Qânoûn, 62o de longitude et 42o de latitude. Extrémité du cinquième climat. Dans l’Arrân. Selon l’Azîzî, c’est la capitale du Kourdjistan(Géorgie). On lit dans le Qânoûn que Tiflis est la citadelle de la Géorgie. On dit chez Ibn Hauqal : Tiflis a deux murs et trois portes. Son territoire est extrêmement fertile, et les fruits y abondent. Ses bains chaudes, en sorte qu’on n’a pas à faire usage du feu dans ces bains.Ibn Sa’id fait observer que les Musulmans s’en étaient emparés, l’avaient occupée pendant longtemps, et qu’il en était sorti beaucoup de savants ; mais que les Géorgiens l’ont reconquise. C’est nation est chrétienne. [II,156]
https://ia601004.us.archive.org/19/items/GographieDAboulffda/Géographie_d_Aboulféda.pdf |
